17 Nisan 1938 tarihi, Kırım Tatar halkı ve genel olarak Türk dünyası için karanlık ve acı dolu bir gündür. Bu tarih, Sovyetler Birliği'nin Stalin döneminde yürüttüğü baskı ve tasfiyeler sonucu, Kırım'ın aydın kesiminden birçok ismin idam edildiği bir katliamın tarihidir. Bu olay, "Kırım Tatar Ziyalılar Katliamı" ya da "1938 Aydın Katliamı" olarak anılır.
17 Nisan 1938 - Kırım Ziyalılar Katliamı Nedir?
Stalin döneminde, Sovyet yönetimi kendi içinde büyük bir temizlik harekâtı yürütüyordu. Bu temizlik sadece Sovyet yetkilileri veya Bolşevik elitlerle sınırlı kalmadı; etnik azınlıkların milli aydınlarına da yöneldi. Kırım Tatarları da bu kıyımdan en ağır şekilde etkilenen halklardan biri oldu.
1937-1938 yılları arasında, Sovyetler Kırım'da yoğun bir baskı uyguladı ve özellikle:
milli kimliği öne çıkaran
Kırım Tatar dilini, edebiyatını, tarihini savunan
eğitim, basın, sanat ve kültür alanında çalışan
aydınları, "milliyetçi", "halk düşmanı", "pan-Türkist", "pan-İslamist" veya "Japonya-Türkiye ajanı" gibi uydurma suçlamalarla tutukladı, işkence etti ve nihayetinde 17 Nisan 1938'de kurşuna dizerek katletti.
Katledilen Bazı Önemli Kırım Tatar Ziyalıları
Bu korkunç günde öldürülen kişiler arasında, Kırım Tatar halkının önde gelen şairleri, yazarları, gazetecileri, eğitimcileri, müzisyenleri ve bilim insanları vardı. Bunlardan bazıları:
1. Üsein Bodaninskiy
Tarihçi, sanat tarihçisi, müzeci, etnograf.
Kırım Tatar kültür mirasını derleyip belgeleyen öncülerdendi.
Bahçesaray'daki Hansaray'ın müze hâline getirilmesini sağlayan kişidir.
Halk düşmanı ilan edilip idam edildi.
2. Bekir Çoban-zade
Dilbilimci, şair, profesör.
Çağdaş Türk dili ve lehçeleri üzerine önemli çalışmalar yapmıştı.
Türk dünyasında büyük saygı görüyordu.
"Pan-Türkist" suçlamasıyla kurşuna dizildi.
3. Abdulla Latif-zade
Edebiyatçı, çevirmen, dil reformcusu.
Kırım Tatar dilinin sadeleşmesine öncülük etti.
Şair ve öğretmendi.
1938'de idam edildi.
4. Asan Sabri Ayvazov
Gazeteci, siyasetçi, eğitimci.
Kırım Tatarlarının sosyal ve kültürel haklarını savundu.
Sürgün ve idam ile susturuldu.
Bu isimlerin dışında daha onlarca aydın, sadece kimliklerini ve halklarını korumaya çalıştıkları için katledildi. Bu isimlerin çoğu, Sovyet belgelerinde sadece "ajan", "karşı devrimci", "milliyetçi" gibi yaftalarla anıldı.
Bir Halkın Sessizleştirilme Çabası
Bu katliamın amacı açıktı: Kırım Tatar halkını liderlerinden, entelektüel gücünden, hafızasından koparmak. Çünkü bir halkın en büyük gücü, onu ayakta tutan kültürüdür, dilidir, eğitimidir, tarihidir. Stalin yönetimi, Kırım Tatar halkını, bu değerlerden yoksun bırakmak için önce aydınlarını yok etti.
Bugünkü Anlamı
Günümüzde bu tarih, Kırım Tatarları ve Türk dünyası tarafından bir yas ve hafıza günü olarak anılıyor. Bu insanlar, sadece bir halkın değil, bütün Türk milletinin kültürel mirasına sahip çıkan ve bu uğurda can veren kahramanlardı.
Asan Sabri Ayvazov (1878–1938)
Meslek: Gazeteci, siyasetçi, eğitimci
Öne çıkan yönü: Kırım Tatarlarının siyasi temsilini ve eğitimini savundu
1917'de Kırım Tatar Milli Kurultayı'nın çalışmalarında yer aldı.
Eğitim alanında reformlar yaptı, birçok okulun kurulmasına katkı sağladı.
Milliyetçi fikirleri nedeniyle Stalin yönetimi tarafından hedef alındı.
1938'de diğer aydınlarla birlikte öldürüldü.
Osman Aqçoqraqlı (1879–1938)
Meslek: Tarihçi, gazeteci, sanat tarihçisi
Öne çıkan yönü: Eski Kırım Tatar yazmaları ve kaligrafi üzerine uzmanlık
Arap harfli el yazmaları üzerine uzmanlaştı.
Kırım Tatar tarihini ve kültürünü korumak için Osmanlı arşivlerinden faydalandı.
Sanatı halkın hizmetine sunmak için müzecilik çalışmaları yaptı.
1937'de tutuklandı, 1938'de infaz edildi.
Mamut Nedim (Nedim Mamut oğlu Mamutov)
Edebiyatçı, gazeteci ve çevirmen.
Kırım Tatar halkının kültürel dirilişi için çalışan bir aydındı.
Sovyet rejimi tarafından, milliyetçi fikirler taşıdığı, halk arasında milli bilinci uyandırdığı gerekçesiyle tutuklandı.
"Pan-Türkist faaliyetler" yürütmekle suçlandı.
Abdülkerim Cemaledinov
Eğitimci ve pedagoji uzmanı.
Kırım Tatarlarının Sovyetleşme sürecinde, eğitimin millileştirilmesi yönünde çalışmalar yaptı.
Sovyetlerin istediği gibi bir "ateist, enternasyonalist" gençlik değil; kimliğini bilen bir nesil yetişmesini savunduğu için hedef alındı.
1938'de "milliyetçi karşı-devrimci faaliyetler" gerekçesiyle infaz edildi.
Yagya Bayraşevskiy
Gazeteci ve siyasi düşünür.
Kırım Tatar basınında yazılar yazmış, halkın kimliğini ve haklarını savunmuştur.
Özellikle Bolşeviklerin Kırım'daki zorla kolektifleştirme ve sürgün politikalarına karşı durduğu biliniyor.
Bu nedenle "karşı devrimci" ilan edilerek tutuklandı ve idam edildi.
Cafer Gafarov
Akademisyen ve toplum önderi.
Üniversitelerde ders veren, Kırım Tatar tarihi ve edebiyatı üzerine çalışan isimlerden biriydi.
Milliyetçi eğilimler taşıdığı gerekçesiyle önce görevden alındı, sonra tutuklanarak cezaevine gönderildi.
1938'de kurşuna dizildi.
Yakub Azizov
Eğitimci ve dilci.
Kırım Tatar dilinin standartlaştırılması, okul kitaplarının hazırlanması gibi alanlarda önemli görevler aldı.
Stalin dönemiyle birlikte "ulusal dillerin zararlı olduğu" fikri öne sürülünce, onun gibi dil savunucuları hedef alındı.
"Pan-Türkist niyetlerle" hareket ettiği öne sürülerek infaz edildi.
Yakub Ablâmitov
Yazar ve öğretmen.
Kırım Tatar basınında kimlik ve halk tarihi üzerine yazılar kaleme aldı.
Milliyetçilikle, gericilikle ve halk düşmanlığıyla suçlandı.
1938'de kurşuna dizildi.
İlyas Tarhan (1900–1938)
Yazar, gazeteci, politikacı.
Kırım Tatar Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin Yüksek Sovyeti başkanı olarak görev yaptı.
Ayrıca tiyatro oyunları yazan, entelektüel ve kültürel sahada etkin bir figürdü.
Kırım Tatar halkının haklarını savunduğu ve Moskova'ya bağımlı olmayan bir kültürel duruş sergilediği için hedef seçildi.
NKVD tarafından tutuklandı ve 1938'de idam edildi
Ortak Noktaları Nedir?
Hepsi aydın, entelektüel, sanatçı veya bilim insanıydı.
Hepsi halkının dilini, tarihini, kimliğini yaşatma çabası içindeydi.
Hepsi, "Sovyetleştirme" politikasına uyum göstermedikleri, bağımsız düşünceyi savundukları için "karşı devrimci", "milliyetçi", "Pan-Türkist" ya da "yabancı ajan" yaftalarıyla infaz edildiler.
#ZiyalılarKatliamı #17Nisan1938 #ÜseinBodaninskiy #BekirÇobanzade #AbdullaLatifzade #AsanSabriAyvazov #OsmanAqçoqraqlı #YagyaBayraşevskiy #CaferGafarov #YakubAblâmitov #YakubAzizov #MamutNedim #AbdülkerimCemaledinov #İlyasTarhan