Sürgündeki Doğu Türkistan Hükümeti (ETGE), Çin ile Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan gibi Orta Asya ülkeleri arasında son zamanlarda düzenlenen zirveyi sert bir dille kınadı ve Çin'i bölgede hakimiyet kurmaya çalışmakla suçladı. ETGE'den yapılan açıklamada,
Beşinci Çin-Orta Asya Dışişleri Bakanları Toplantısı'nı simgeleyen zirve, bölgesel iş birliğini ve güvenliği teşvik etmeye yönelik diplomatik bir çaba olarak çerçevelendi; ancak ETGE, imzalanan anlaşmaların Çin'in Orta Asya ülkelerinin egemenliğini zayıflatma yönündeki daha geniş kapsamlı stratejisinin bir parçası olduğunu iddia ediyor.
ETGE, X'te yayımladığı bildiride, Çin'in eylemlerini, 8. yüzyılda yaşamış Türk lider Bilge Kağan'ın yaptığı bir uyarıya benzetti.
"Çinliler uzak ulusları yakınlaştırmak için tatlı sözler, altın ve ipek kullanırlar ve yakınlaştıklarında onları yok etmeye çalışırlar." İşgal altındaki Doğu Türkistan bu uyarının en açık örneğidir. Milyonlarca Uygur, Kazak, Kırgız, Özbek ve diğer Türk halkları Çin işgali altında soykırım, köleleştirme ve silinmeye katlanıyor." Çin ile beş Orta Asya ülkesi arasındaki toplantı, dışişleri bakanlarının karşılıklı çıkarları, bölgesel iş birliğini ve daha geniş uluslararası konuları görüşmek üzere bir araya geldiği üst düzey bir diplomatik etkinlikti. Toplantı, Çin'in Kuşak ve Yol Girişimi'nde (BRI) stratejik öneme sahip bir bölge olan Orta Asya ile bağları güçlendirme yönündeki devam eden çabalarının bir parçasıdır. Ancak ETGE ve bazı eleştirmenler zirvenin iş birliğinden çok Çin'in Orta Asya'daki jeopolitik hırslarını ilerletmekle ilgili olduğunu savunuyorlar.
ETGE, Orta Asya halkını ve liderlerini "Çin emperyalizmi" olarak tanımladığı şeye direnmeye ve uluslarının egemenliğini korumaya çağırdı. Grup, Çin ile ittifak kurmanın Orta Asya devletlerinin bağımsızlığını ve geleceğini riske atacağı konusunda uyardı ve Doğu Türkistan'ın mevcut mücadelesiyle paralellikler çizdi. ETGE, "Doğu Türkistan'ın bağımsızlığını geri kazandırmak sadece ahlaki bir zorunluluk değil, aynı zamanda Orta Asya'nın egemenliğini sonsuza dek korumanın anahtarıdır" dedi.
Bazı gözlemciler zirvenin, Çin'in Orta Asya'daki artan etkisini bölgedeki çıkarlarına bir meydan okuma olarak gören Rusya veya Batı ile daha güçlü bağları olan ülkeler arasında endişelere yol açtığına inanıyor. Toplantılar resmi olarak iş birliğini artırmayı amaçlasa da, bu gelişmeler Orta Asya'nın stratejik geleceğinin giderek Pekin'in etkisi tarafından şekillendirilebileceğini gösteriyor.
Doğu Türkistan Sürgün Hükümeti'nin harekete geçme çağrısı, Orta Asya'daki birçok ülkenin Çin, Rusya ve Batılı güçlerle ilişkilerini dengelemesiyle bölgede artan gerginliğin yaşandığı bir zamanda geliyor. ETGE'nin uyarısı, bu ülkelerin küresel güçlerin baskılarına karşı mücadele ederken bağımsızlıklarını ve egemenliklerini korumaya çalışırken kendilerini içinde buldukları hassas jeopolitik ortamın altını çiziyor.
