Güney Kafkasya'daki barış süreci oldukça ciddi çelişkilerin konusu olmaya başladı. Dolayısıyla Rusya ve Fransa bu önemli bölgesel sürecin başarısıyla hiç ilgilenmiyor. Fransa genellikle Güney Kafkasya'daki yeni savaşın ana sponsoru konumundadır. Resmi Paris, Fransa'nın Güney Kafkasya'ya "jeopolitik bir pencere" açmasına bahane bulmak amacıyla Azerbaycan ile Ermenistan arasında bir sonraki askeri çatışmalarla doğrudan ilgileniyor. Ve son dönemde bu amacına ulaşmak için Ermenistan'ın silahlandırılması dahil her türlü fırsatı değerlendirmeye çalışıyor.
Rusya'ya gelince, Kremlin Güney Kafkasya'daki barış sürecini bozmakla ilgileniyor. Ancak Kremlin'in bölgesel pozisyonları ciddi biçimde zayıfladığından Rusya, Güney Kafkasya'daki barış sürecinin gelişim yönlerine doğrudan müdahale etmekte zorlanıyor. Dolayısıyla Kremlin barış sürecini engelleyemese de en azından Rusya'nın arabuluculuğunda Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki müzakereleri sürdürmeye çalışıyor. Ve Kremlin, nihai barış anlaşmasının Rusya'nın arabuluculuğuyla Moskova'da imzalanması halinde bunun başlı başına büyük bir jeopolitik başarı anlamına geleceğine inanıyor.
Ancak ABD ve Avrupa Birliği, Fransa-Rusya ikilisinden farklı bir tutumu tercih ediyor. Bu nedenle Beyaz Saray ve Brüksel, nihai Azerbaycan-Ermenistan barış anlaşmasının bir an önce imzalanmasının önemli olduğunu düşünüyor. Aynı zamanda ABD ve Avrupa Birliği, Rusya'yı bölgesel barış sürecinin dışında tutmakla doğrudan ilgileniyor. Yani Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki nihai barış anlaşmasının Rusya'da değil Batılı ülkelerden birinde imzalanmasını istiyorlar. Ve bununla Rusya'nın Güney Kafkasya'dan çıkarılmasında bir sonraki aşamayı başlatmaya çalışıyorlar.
Amerika Birleşik Devletleri'nin son dönemde Güney Kafkasya'daki barış sürecine özel önem vermesi ve hatta bunun ana nedenlerini öne çıkarması ilginçtir. Bir süre önce Azerbaycan'ı ziyaret eden ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı James O'Brien, sadece Güney Kafkasya devletlerinin değil, Orta Asya ülkelerinin de Azerbaycan ile Ermenistan arasında nihai bir barış anlaşmasının imzalanmasına ciddi ihtiyaç duyduğunu vurguladı. ABD temsilcisi ise şimdilik Rusya topraklarını kullanmak zorunda kalan Orta Asya ülkelerinin dünya pazarlarına daha elverişli bir rota kazanması açısından Güney Kafkasya'nın önemini vurgulayarak bu görüşünü açıklamaya çalıştı. .
ABD ve Avrupa Birliği'nin, Azerbaycan ile Ermenistan arasında nihai bir barış anlaşmasının bir an önce imzalanmasıyla ilgilendiği anlaşılıyor. Bunun temel nedeni, Zengezur koridorunun açılması durumunda jeopolitik ve jeoekonomik süreçlerin gelişme ihtimaliyle doğrudan ilgilidir. Yani ABD ve Avrupa Birliği, Zengezur Koridoru üzerinden Orta Asya ülkeleriyle yakınlaşma sürecini yoğunlaştırmayı amaçlıyor. Bununla da Orta Asya'nın Rus-Çin ikilisinin etki alanından çıkarılması amaçlanıyor.
Ayrıca ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken'in de Azerbaycan-Ermenistan barış görüşmelerini dikkatle takip ettiklerini ve desteklediklerini söylediğini de belirtmek gerekiyor. Ona göre bölgesel barış sürecinin başarısı Güney Kafkasya'nın ekonomik kalkınmasına büyük bir ivme kazandıracak ve bundan herkes faydalanacaktır. ABD Dışişleri Bakanı ayrıca Azerbaycan ile Ermenistan arasında nihai barış anlaşmasının imzalanması için tarihi fırsatların açıldığını vurguladı. Ve çatışmanın her iki tarafı da bu fırsatları maksimum düzeyde kullanmalıdır.
Öte yandan Dışişleri Bakanı Anthony Blinken, nihai barış anlaşmasının imzalanması halinde Güney Kafkasya'nın Doğu-Batı ve Kuzey-Güney koridorlarının işleyebileceğinden emin. Onun sonucuna göre Azerbaycan bu önemli jeo-ekonomik hedeflerin gerçekleştirilmesinde belirleyici bir rol oynayabilir. Yani Beyaz Saray temsilcisi, ABD ve Avrupa Birliği'nin Güney Kafkasya planlarının gerçekleşme olasılığının artık daha çok Bakü'nün resmi pozisyonuna bağlı olduğunu dolaylı olarak itiraf etti. Azerbaycan'ın vereceği jeopolitik kararlar da belirleyici olacak.
Aslında resmi Bakü nihai kararını vermiş ve bunu açıkça ilan etmiştir. Azerbaycan, Güney Kafkasya'nın Doğu-Batı ve Kuzey-Güney güzergahındaki ana geçiş bölgesi olmasından tamamen memnundur. Üstelik resmi Bakü tüm bunların gerçekleşmesi yönünde ilkeli adımlar atıyor. Ancak Fransa'nın askeri ve siyasi desteğine güvenen Ermenistan, sorunların çözümünde temel engel rolünü oynuyor. Resmi Erivan ise çeşitli siyasi manipülasyonlarla Azerbaycan'ın uluslararası hukuk normları çerçevesinde öne sürdüğü barış şartlarının yerine getirilmesini geciktiriyor.
Gerçek şu ki, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, önümüzdeki birkaç ay içinde nihai barış anlaşmasının tüm maddeleri üzerinde anlaşmaya varılma olasılığını dışlamadı. Ancak Azerbaycan lideri, nihai barış anlaşmasının imzalanmasının karşılıklı toprak iddialarından kesin olarak vazgeçilmesiyle mümkün olabileceğini de vurguladı. Ancak resmi Erivan hâlâ asıl sorunu bu yönde çözmekten kaçınmaya çalışıyor. Ermenistan ise Azerbaycan'a yönelik toprak iddialarını içeren anayasa değişikliğinin kapanmasına izin vermek istemiyor.
Elbette bu durum Azerbaycan ile Ermenistan arasında nihai bir barış anlaşmasının imzalanmasını şu anda imkansız hale getiriyor. Böylelikle Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Ermenistan anayasası değiştirilmediği takdirde nihai barış anlaşmasının imzalanmayacağını açıkça vurguladı. Yani Cumhurbaşkanı İlham Aliyev zaten Azerbaycan'ın barış anlaşmasının temel şartını resmen açıklamış durumda. Dolayısıyla eğer resmi Erivan gerçekten bir barış anlaşması istiyorsa, öncelikle Ermenistan anayasasını Azerbaycan liderinin şartlarına uygun şekilde bir an önce değiştirmeyi düşünmelidir. Aynı zamanda ABD ve Avrupa Birliği bu konuyla gerçekten ilgileniyorsa Paşinyan hükümetine doğrudan baskı uygulamalıdır.
Elchin KHALIDBEYLI
