Azerbaycan, asıl şart yerine getirilinceye kadar Ermenistan'la barış anlaşması yapmayacak. Resmi Bakü'nün bu konuda özel bir talebi var. Ermenistan anayasasını değiştirmeli. Musavat.com bu konuda diplomatik kaynaklardan bilgi aldı.
Bildiğiniz gibi Ermenistan Anayasasında Azerbaycan'a karşı toprak iddiaları var. Resmi Bakü Paşinyan hükümeti referanduma giderek bu iddiaları anayasadan çıkarmakta ısrar ediyor. Güvenilir bir kaynak, bu talebin yerine getirilmemesi halinde barış anlaşmasına varılamayacağını bildiriyor.
Aslında bunun gerçekleşmesi mümkündür. Dolayısıyla Paşinyan hükümeti artık direnemeyecek ve patronları aracılığıyla süreci uzatmak istiyor. Ancak burada en büyük kaybeden Ermenistan'ın kendisidir.
Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki bu sorunun tarafların kendilerinin çözmesi daha kabul edilebilir görülüyor. Resmi Bakü de bunu istiyor. Sadece Ermenistan "kucaktan kucağa" atılıyor.
Tarafların üçüncü bir kişi olmaksızın barış anlaşmasını imzalamaları da mümkün görünüyor. Aslında buna benzer bir deneyim yakın geçmişte yaşandı. Böylece geçen yıl 7 Aralık'ta Azerbaycan ve Ermenistan, Sovyetler Birliği'nin dağılması ve Karabağ ihtilafının başlamasından bu yana ilk kez ortak bir bildiriye imza attı.
Açıklama, herhangi bir aracı veya üçüncü taraf olmaksızın Azerbaycan ve Ermenistan'ın ana siyasi organları tarafından yapıldı. Taraflar tutuklu değişimi konusunda anlaştı.
Buna göre 32 Ermeni askeri ve 2 Azerbaycan askeri serbest bırakıldı.
Ortak açıklamada şu 3 konu ele alındı:
Askerler serbest bırakıldı
"Azerbaycan Cumhuriyeti, hümanizm değerleri doğrultusunda ve iyi niyet adımı olarak 32 Ermeni askerini serbest bırakıyor. Ermenistan Cumhuriyeti de hümanizm değerleri rehberliğinde ve iyi niyet adımı olarak 2 Azerbaycanlı askeri serbest bırakıyor." ifadelerine yer verildi.
Karşılıklı iyi niyet
Azerbaycan ve Ermenistan farklı temsilciliklerde birbirlerinin adaylıklarını desteklediler.
Açıklamada, Ermenistan'ın iyi niyetinin bir göstergesi olarak BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (COP29) 29. Taraflar Konferansına ev sahipliği yapma adaylığını geri çektiği ve Azerbaycan Cumhuriyeti'nin adaylığını desteklediği belirtildi.
Azerbaycan, iyi niyetin bir göstergesi olarak, Ermenistan'ın Doğu Avrupa Grubu COP Bürosu üyeliğine adaylığını da desteklemektedir.
Barışa hazırlık
Açıklamada, "Azerbaycan Cumhuriyeti ve Ermenistan Cumhuriyeti, bölgede uzun zamandır beklenen barışın sağlanması için tarihi bir fırsatın doğduğu görüşünü paylaşıyor." ifadesine yer verildi.
Ortak açıklamada, "İki ülke, ilişkileri normalleştirme ve egemenlik ve toprak bütünlüğü ilkelerine saygı temelinde bir barış anlaşmasına varma niyetini yeniden teyit ediyor." ifadesine yer verildi.
Azerbaycan ve Ermenistan da karşılıklı güven inşa etmeye kararlı olduklarını açıkladılar: "Azerbaycan ve Ermenistan yakın gelecekte ek güven artırıcı önlemlerin uygulanmasına yönelik görüşmelere devam edecek."
Taraflar, uluslararası topluma "iki ülkenin karşılıklı güvenin oluşmasına katkıda bulunacak ve tüm Güney Kafkasya bölgesi üzerinde olumlu etki yaratacak çabalarını desteklemesi" çağrısında bulundu.
Bu anlaşma Avrupa Birliği dahil birçok uluslararası kuruluş tarafından desteklendi ve alkışlandı.
Görünüşe göre Azerbaycan ile Ermenistan arasında üçüncü bir taraf olmadan barış anlaşması imzalanması ve Ermeni tarafının yarattığı engellerin kaldırılması mümkün. Bu yolun önündeki en büyük engel, Ermenistan Anayasası'nda Azerbaycan'a yönelik toprak iddialarının ortadan kaldırılmasıdır...
Ali Orujov
AMIP liderinin yardımcısı siyaset bilimci Ali Orujov, Azerbaycan-Ermenistan ilişkilerinin normalleşmesi ve barış anlaşmasının imzalanması için Erivan'ın uluslararası hukuk normlarından kaynaklanan yükümlülüklerin yanı sıra yükümlülüklerini de yerine getirmesi gerektiğine inanıyor: "7 Aralık 2023 tarihinde ilk kez Azerbaycan ve Ermenistan tarafından kabul edilen ortak bildiri kapsamında, iki ülke arasındaki ilişkilerin normalleştirilmesi, egemenlik ve toprak bütünlüğü ilkelerine saygıya dayalı bir barış anlaşmasına varılması niyetinde olunmuştur." bir kez daha doğrulanıyor. Ancak Ermenistan çeşitli açıklamalarla bu imzalı açıklamanın şartlarından kaçıyor ve süreci yavaşlatıyor. Sanki bu bir hataymış gibi Azerbaycan'a haksız ve asılsız ithamlarda bulunuyor. Bakü'nün BM Şartı ve iki devlet arasında imzalanan belgelere dayalı taleplerini yalan bir şekilde koşul olarak sunan Erivan, akla hayale sığmayacak bir koşulu öne sürüyor. Paşinyan hükümetinin bahaneler ve hayali talepler yerine toplumu barışa hazırlaması ve gerekenleri doğru bir şekilde açıklaması gerektiğini düşünüyorum. Azerbaycan'ın meşru talepleri doğrultusunda ortaya çıkan engellerin ortadan kaldırılması için çaba gösterilmelidir. Bir devletin toprak bütünlüğüne ve egemenliğine saygı duyuluyorsa, bunun anayasa ve kanunlarda çelişki yaratmaması gerekir. Ermenistan, anayasasını değiştirmeden ve değiştirmeden Azerbaycan'la barış anlaşması imzalarsa, anayasa üzerinde hiçbir hakkı olmadığı için anlaşmanın hiçbir önemi kalmayacak. Anayasa değişikliğini barış anlaşması sonrasına ertelemektense barış anlaşmasını imzalamamak daha iyidir. Dolayısıyla Ermenistan ile Azerbaycan arasında imzalanacak barış anlaşmasının 17 maddesinden 13'ünün ilan edildiği gibi kabul edilmesi, hiçbir şeyin anlaşmaya varılmadığı anlamına geliyor. Çünkü anayasa değişikliği yapılmadan kabul edilen 13 maddenin temel dayanağı içermesi mümkün değil. Bana göre Azerbaycan, Ermenistan'ın manipülasyonuna izin vermemeli ve sürecin bir an önce sonuçlanması için baskısını artırmalı. Bugün Bakü çok üstün bir konumdadır. Bu avantajını kullanmalı. Dünyada ve bölgede hızlı süreçler yaşanıyor ve Erivan zamanını bekliyor."
Şahla Celilzadeh
Uluslararası ilişkiler yorumcusu Şahla Celilzade, Paşinyan'la barış anlaşması imzalanmasının mümkün olduğunu düşünüyor: "Erivan Diyalog Forumu'nda Ermenistan Başbakanı Paşinyan ve Çernobil Forumu'nda Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, barış anlaşmasının yüzde 80'inin barışçıl olduğunu açıkladı. Barış anlaşması metni üzerinde anlaşmaya varıldı. Ayrıca Paşinyan, üzerinde anlaşmaya varılan metne, yani belgenin giriş kısmına ve 13 maddesine dayanarak bir ön çerçeve barış anlaşmasının imzalanabileceğini öne sürdü. Ermeni yetkililer barış anlaşmasını derhal imzalamaya hazır olduklarını açıkladılar. Hatta Fransa'nın barış anlaşmasının bir an önce imzalanmasını istemesi de ilginç. Ancak Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Aykhan Hacızade geçtiğimiz günlerde bir açıklama yaparak barış anlaşmasının eksiksiz bir belge olduğunu söyledi. Alıntı: "Bu nedenle tüm noktalarda anlaşmaya ihtiyaç var." Bu, Azerbaycan'ın tam olarak üzerinde anlaşmaya varılamayan diğer 3 noktada anlaşmaya vardıktan sonra barış anlaşmasının imzalanmasını desteklediği anlamına geliyor. Barışın temel koşullarından biri, Ermenistan'ın Azerbaycan'a yönelik toprak iddialarını anayasasında ortadan kaldırmasıdır. Zira Ermenistan Anayasası'nın 1. maddesine yansıyan "Bağımsızlık Bildirgesi"nin giriş kısmı ve 11. maddesi Azerbaycan ve Türkiye'ye yönelik toprak iddialarını içermektedir. Nitekim Bildirge'nin giriş kısmında, Ermenistan SSR Yüksek Konseyi'nin 1 Aralık 1989'da kabul edilen "Dağlık Karabağ Ulusal Konseyi ile Ermenistan SSC'nin birleşmesi hakkında" kararına atıf yapılmaktadır. Bu, modern Ermenistan'ın Azerbaycan üzerinde toprak iddiası anlamına gelmekte ve imzalanacak barış anlaşmasının, kalıcı barışın geleceğini tehdit etmektedir. Bildirgenin 11. maddesinde Batı Ermenistan tabirine yer veriliyor ve böylece Türkiye'nin tarihi-siyasi toprak iddiasının gelecek nesillere aktarılmasına hukuki zemin oluşturuluyor. Her ne kadar bu toprak iddiaları tarihsel-siyasi ve hukuki bağlamda tamamen temelsiz olsa da, örneğin Ermenistan ile Sovyetler Birliği'ni birleştirme kararı hem SSCB'nin (78 ve 86. Maddeler) hem de Azerbaycan SSC'nin anayasalarına göre yasa dışı olmasına rağmen ( Madde 70 ve 83), Ermenistan uzun yıllardan beri bu yasadışı, yasa dışı iddiayı Ana Kanununda canlı tutmakla ilgilenmektedir.
Buna karşın Ermeni tarafı artık anayasadaki tarihi kayıtların gelecekteki barışı tehdit etmeyeceğini beyan etmekte ve imzalanacak barış antlaşmasının tüm iç belgelerin üzerinde yer alacağı (yani, sözleşmeden üstün olacağı) maddesi vurgulanmaktadır. anayasa) burada yer almaktadır. Ancak hukuk hiyerarşisini bilen tüm uzmanlar, uluslararası anlaşmaların iç hukuktan üstün olmasına rağmen Ana Hukuk'tan yani anayasadan daha aşağı olduğunu ve ikisi arasında bir anlaşmazlık olduğunda anayasa maddelerinin üstün olduğunu bilirler. Dolayısıyla Ermenistan'ın Anayasayı değiştirmemesi gelecekte yeni intikam hareketlerine kapı açmış sayılabilir.
Talebimize karşı bir argüman olarak Ermenistan tarafından, Azerbaycan Anayasası'nın da Ermenistan'a yönelik toprak iddialarının olduğu yönünde bir takım iddialar ileri sürülüyor. Ancak böyle bir şey yok. Anayasamızın başlangıç kısmında "Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Devlet Bağımsızlığına Dair" Anayasa Kanunu'na atıf bulunmaktadır. Anayasa Kanunu'nda 1991 yılında bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan Cumhuriyeti, 1918-1920 yıllarında var olan Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin halefi ilan edilmiştir. Azerbaycan Milli Konseyi'nin 28 Mayıs 1918'de kabul ettiği Bağımsızlık Bildirgesi'nde Ermenistan'la ilgili herhangi bir hüküm yer almamaktadır. Dolayısıyla Ermenistan'ın bu tür iddiaları yanlış ve asılsızdır.
Aynı zamanda Ermeni toplumunda anayasa değişikliği konusunda ciddi tartışmaların yaşandığını ve Paşinyan'ın bu yönde gerekli adımları atmaya hazır göründüğünü belirtmekte fayda var. "Ermenistan'ın yeni bir anayasaya ihtiyacı var" diyerek bu yöndeki kamuoyu duruşunu açıkça ortaya koyuyor ve gerçek Ermenistan ile tarihi "Büyük Ermenistan"ı ayırmanın zamanının geldiğini vurguluyor. Bu şekilde Ermeni toplumunu eğitir, eğitir ve onu intikamcı duygulardan kurtarmaya çalışır. Dolayısıyla Paşinyan'la diyalog mümkün görünüyor. 7 Aralık 2023'te iki ülke ortaklaşa, herhangi bir dış arabulucu olmaksızın esir değişimi yapacaklarını açıklamış, bu yılın 19 Nisan'ında 4 köyümüzün tek kurşun atılmadan iadesi konusunda anlaşmaya varılmış, 30 Ağustos'ta ise 4 köyümüzün tek kurşun atılmadan iadesi konusunda anlaşmaya varılmıştı. Sınırlandırma komisyonlarının ortak faaliyetine ilişkin tüzük anlaşması - bunların hepsi Azerbaycan'dır ve bu, Ermenistan'ın dış etkilerden uzak, ortak müzakereler yoluyla yapıcı bir çözüm bulabildiğinin göstergesidir. Yabancı etkilerle aceleyle bir barış anlaşması imzalamaya gerek yok. Böyle yapıcı müzakerelerle gelecekteki barışın sağlam temellerinin atılacağı ümit edilebilir. Önümüzdeki dönemde ülkemizde de referandum yapılması ve anayasa değişikliği yapılması bekleniyor. Burada Azerbaycan Cumhuriyeti, ADR ile birlikte Azerbaycan SSC'nin halefi ilan edilebilir, aynı şekilde Ermenistan da kendisini Ermenistan SSC'nin halefi ilan ederek ve 1991 yılında imzalanan Almatı Deklarasyonu'nu referans noktalarından biri olarak göstererek feragat etmiştir. komşularına yönelik herhangi bir tarihsel iddia olabilir".
Cavanşir Abbaslı
