Irak Türkü Efsane sanatçı İbrahim Rauf Terzi'den anlatı Azerbaycan’da kitap oldu

Azerbaycan Milli İlimler Akademisi (AMEA) Folklor Enstitüsü Bilimsel Kurulu kararıyla, “Usta Söyleyecilerin (Anlatıcıların) Repertuarı” adlı kitap yayımlandı. Kitap, Irak Türklerinin efsane ses sanatçısı İbrahim Rauf Terzi'nin kaydedilmiş hoyrat örneklerine dayanmaktadır. Efsane sanatçı İbrahim Rauf Terzi, kitabın hazırlanmasında bilgi, görüş, belge ve anekdotlarıyla katkı sundu. Kitabın yayımlanması, Irak Türklerinin tarihine, kültürüne ve edebiyatına ışık tutan önemli bir eser daha okuyucularla buluştu.

374 sayfadan oluşan kitap, Azerbaycan’da "Bilim ve Eğitim" yayınevi tarafından yayımlandı. Kitabın derleyicisi ve editörlüğünü Doç. Dr. Leman Vaqifqızı (Süleymanova), bilimsel editörlüğünü ise Prof. Dr. Efzeleddin Asker üstlendi. Bu derleme, geleneksel halk hikayelerinin toplanması pratiğinde önemli bir yenilik getirmesiyle dikkat çekiyor. Bu nedenle, eserde yer alan halk hikayeleri örnekleri, ilk kez anlatıcıdan internet üzerinden, dijital iletişim yoluyla kaydedildi. Bu yaklaşım, modern halk hikayeleri çalışmaları için yeni metodolojik imkanlar sunuyor.

Irak Türklerinin efsane sanatçısı İbrahim Rauf Terzi ve Doç. Dr. Leman Vaqifqızı’nın ortaklaşa hazırladıkları “Usta Söyleyecilerin (Anlatıcıların) Repertuarı” (Azerbaycan, 2025) adlı bu çalışma, mahiyeti itibariyle hem bir şairler ansiklopedisi, hem de bir hoyrat seçkisidir. Irak Türklerinin edebiyat tarihinde yer alacak, bir boşluğu dolduracak çok önemli bir yapı taşıdır. Zira bu eserle biz, Irak Türklerinin her türlü zulme, baskıya, yokluğa yoksunluğa, mahrumiyete rağmen bilinçli bir millet olmanın gereğini yaparak kendi dillerine, kültürlerine, edebiyatlarına, kişiliklerine ve kimliklerine sahip çıktıklarını görüyoruz.

“Irak Türkmenleri, Türk edebiyatı tarihi içinde köklü bir edebiyata sahiptir”

Irak, Türkmenler için bin yılı aşkın bir süredir yerleşim yeridir. Irak Türkleri, Türk dünyasının önemli bir parçasıdır. Genel Türk tarihi içinde Irak coğrafyasına yerleşen Irak Türkmenleri, Türk edebiyatı tarihi içinde köklü bir edebiyata sahiptir.

Irak Türkmenleri, Kerkük, Erbil, Musul, Telafer, Kazaniye, Altunköprü, Tazehurmatu, Beşir, Kızlarbat, Yayçılı, Kömbetli, Tuzhurmatu, Amirli, Kifri, Hanekin, Karatepe, mendeli ve Türkmeneli’nin dört bir yanında yaşamaktadırlar.

Irak Türkmenleri,  yaşadıkları bölgelerde oluşturdukları edebiyat ile var olma savaşı vermişlerdir. Dönemin zorlu şartlarından biri de kendi dillerinde eğitim alamamak olmuştur. Dillerini, kimliklerini, topraklarını, yaşadıkları kültürü terk etmek istemedikleri için gördükleri baskı ve zulmün ifadesi olan türküler, maniler, hoyratlar vardır. Türkmeneli’nde hoyrat okuma geleneğine önem verildiği, hoyratların Türkmenlerin, insanlara özellikle de Türkiye, Türk Dünyası ve  tüm dünyaya seslerini duyurmak için bir araç olarak kullandığı görülmektedir. Irak Türkmenleri, maniyi, bilhassa hoyrat (kesik mani)ı, iç dünyalarının, günlük ve sosyal hayatlarının, dünya görüşlerinin en önemli edebi ifade vasıtası haline getirmişlerdir.

Türkmen şairleri büyük bir heyecan ve tutku ile en güzel hoyrat ve şiirleri halka sunmuştur. Edebiyat ve bilhassa edebi çalışmalar bir milletin kültür, gelenek, görenek vb. gibi faaliyetlerini ortaya koyar. Irak Türkmen Edebiyatı her yönden zengin bir edebiyattır.

“Hoyrat denince Kerkük'le Türklük akla gelir”

Hoyrat, Türk topluluğunda zamanla şiirin de omurgasını oluşturmuştur. Nitekim Irak Türkmenlerinden birçok şair şiir yazmaya hoyratla başlamıştır. Hatta bazıları nesrin çeşitli dallarında ürün verseler de hoyratı hiçbir zaman elden bırakmamışlar ve birçokları da şairliklerini büyük ölçüde hoyratlarla sürdürmüşlerdir. Bu yüzden hoyrat nazım biçimi Kerkük ve çevresinde zamanla çok gelişmiş, çeşitli konularla zenginleşmiştir. Irak Türkmenlerinin mani ve hoyrat verimleri uzun asırlar boyunca sözlü gelenek içinde anonimleşerek süregelmiştir.

Kerkük'ün yetiştirdiği güzide kalemlerden Abdulhakim Mustafa Rejioğlu bir yazısında, hoyrat için şunları söylüyor: "Kerkük'ün sesi bu. Bu ses ruhlarımızın amentüsü. Bu ses dertlerimizin dermanı. Bu ses yüreklerimizin şifasıdır." (Rejioğlu 1967: 28). Türkmen dava adamı ve araştırmacı - yazar Dr. Nefi Demirci’de "Kerküklü için her hoyrat bir anıyı, bir olayı, sevinçli veya kederli bir günü anlatır. Hoyrat denince Kerkük'le Türklük akla gelir." (Demirci 1976: 7) diyerek Irak Türkmenlerinin hayatında hoyratın ne kadar önemli bir yer tuttuğunu ifade ediyor.

Irak Türkmen hoyrat ve şiirinde edebiyatın önde gelen isimlerinin farklı farklı konularda hoyrat ve şiirler yazdıkları görülmektedir. Amaçları, Irak Türklerinin edebiyatını dünyaya tanıtmak ve yeni nesillere edebi sanata yönelik çağırışımlar uyandırmak ve oluşturmaktır. Aynı zamanda bu çalışmada, Türkmen edebiyatçıların yazdıkları hoyrat ve  şiirleri tanıtmak ve bunun yanı sıra Türkmen edebiyatının hangi dönemlerde, hangi şartlar altında ve kimlerin öncülüğünde oluşturulduğunu sunmaktır.

Bu kıymetli çalışmada emeği geçen Irak Türklerinin efsane ses sanatçısı İbrahim Rauf Terzi’ye, tüm akademisyenlere, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi (AMEA) Folklor Enstitüsü ve eseri bizlere takdim eden Doç. Dr. Leman Vaqifqızı’na teşekkür ediyoruz.

Irak Türkmen Gazeteciler Cemiyeti Dış İlişkiler Sorumlusu Dr. Kürşat Çavuşoğlu