ÇEPNİLER, Oğuz Türklerinin 24 boyundan biridir.
ÇEPNİLER, Anadolu’nun bir Türk yurdu olmasında en büyük rolü oynayan öncül boylardan biridir.
ÇEPNİLER’in adı, diğer OĞUZ BOYLARI gibi ilk defa olarak büyük Türk bilgini Kaşgarlı Mahmut’un XI. Yüzyılda (1000’li yıllarda) yazdığı Divan-ı Lügatit Türk adlı eserde geçmektedir.
Büyük bilgin Kaşgarlı, adı geçen eserinde ÇEPNİ BOYU’nu 21.
Sırada söylemiş; damga / tamga, sembol ve özelliklerini açıklamıştır.
ÇEPNİLER’in Oğuzlar içerisindeki tam yeri şöyledir:
OĞUZLAR
ÜÇ OKLAR KOLU
GÖK HAN SOYU
ÇEPNİ BOYU
Kardeş üç boyu: BAYINDIR – ÇAVINDIR ve PEÇENEK’tir.
Manası “Savaşmak ve mücadele etmekten korkmayan / yılmayan, atılgan ve cesaretli” demektir.
Sembol kuşu AK SUNGUR / AK DOĞAN’dır.
Çepni Türkleri önce Türkistan’dan İran’a ve buradan da Anadolu’ya göç etmişlerdir.
Diğer Oğuz Boyları gibi anayurtları HORASAN’dır.
(HORASAN, bugünkü İran’ın başkenti Tahran ile Özbekistan "ın Semerkant şehirleri arasında kalan geniş bozkırlardır.)
Diğer Oğuz Boyları ile birlikte önce 950’li yıllardan itibaren İslamlaşma sürecine girmişler ve BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ’nin kuruluşunda (1035) rol almışlardır.
(Büyük Selçuklu Devleti’nin ilk başkenti MERV’dir.
Bugün MEŞHED adı ile meşhurdur.
İkinci ve esas başkentleri ise REY’dir ki bugün TAHRAN’dır.)
Malazgirt Meydan Savaşı’nda en etkin boylardan biridir ve bu savaşın hemen ardından SİVAS başkent olmak üzere DANİŞMENTLİLER DEVLETİ’ni kurmuşlardır.
Evet, DANİŞMENTLİLER (1080 – 1178) Çepni Türkleri’nin ilk bağımsız devletidir. Danişmendli Beyliği, 1080–1178 yılları arasında Sivas merkez olmak üzere Çorum, Tokat, Niksar, Amasya, Malatya, Kayseri şehirleri civarında kurulmuş bir Anadolu beyliğidir.
II. Kılıçarslan tarafından yıkılmıştır.
Danişmentliler SİVAS ve NİKSAR’ı başkent olarak kullanmışlardır.
1178 yılında Danişmentli Devleti’nin Anadolu Selçukluları tarafından yıkılması üzerine ÇEPNİLER’in CANİK (Samsun) üzerinden Orta ve Doğu Karadeniz’e yönelmişlerdir.
Sinop, Samsun ve Ordu yöresini fethedip ORDU – MESUDİYE merkezli HACIEMİROĞULLARI BEYLİĞİ’ni kurmuşlardır (1313).
Beyliğin diğer bir ismi BAYRAMLI BEYLİĞİ’dir.
Beyliğin esas merkezi bugün KALE KÖY adıyla köy statüsündedir.
ÇEPNİLER, bu beylik döneminde Kerasus (Giresun), Espiye, Tirebolu üzerinden ilerleyerek Kürtün, Çavuşlu, Görele, Eynesil, Oğuz (Beşikdüzü), Şarbazar (Şalpazarı) ve Vakfıkebir’i Pontus Rum Devleti’nden fethettiler.
Çepniler, 1370’lerden itibaren (Bu gün Gümüşhane iline bağlı olan) KÜRTÜN’ü ana merkez edindiler.
VİLAYET-İ ÇEPNİ adıyla Anadolu Selçuklularına vergi veren FEODAL / YARI BAĞIMSIZ bir DEVLET / BEYLİK şeklinde yaşamlarına yaklaşık 100 yıl devam ettiler.
Hacı Bektaş Veli (ki o da Çepnidir), bu dönemde bölgedeki Türkmenlerin yerleşik hale gelmelerine yardımcı olması ve dini konularda onları aydınlatması için amcaoğlu ve yardımcısı olan GÜVENÇ ABDAL’ı Kürtün’e gönderdi.
(Gümüşhane ili Kürtün ilçesi sınırlarındaki) Meşhur Güvende Yaylası / Pazarı’nın ismi bu zattan gelmektedir.
Önceleri GÜVENÇE olan isim zamanla GÜVENDE şeklini almıştır.
Bu arada 1313 yılında kurulmuş olan HACIEMİROĞULLARI BEYLİĞİ’ne 1427’de II. Murat tarafından son verilmiştir.
(Biliyorsunuz Osmanlı’nın kuruluşu 1299’dur. Osmanlı Karadeniz’e ancak 1425’li yıllardan sonra girebilmiştir.)
HACIEMİROĞULLARI BEYLİĞİ’nin Osmanlı’ya katılmasından sonra tamamen KÜRTÜN merkezli hale gelen ÇEPNİLER, Akçaabat ve Trabzon’un güneyinden ilerleyerek Sürmene, Of, Rize üzerinden Batum’a kadar ilerlemişlerdir.
Bu arada Pontus Rum Devleti’nin elinde kalan tek merkez (ve aynı zamanda başkent olan) Trabzon’u birkaç kez kuşatmışlar ama düşürememişlerdir.
(Benim kanaatimce Trabzon’u düşürememelerinin sebebi deniz kuvvetlerinin olmaması idi.)
Fatih Sultan Mehmet, 1461’de Trabzon’u fethetti.
Ancak Kürtün aşırı engebe ve ormanlık dolayısıyla Kürtün üzerine yürümedi.
Kürtün yine yarı bağımsız feodal bir yapı olarak hüküm sürmeye devam etti.
Fatih Sultan Mehmet 1473 Otlukbeli Savaşı ile de Akkoyunlu Devleti’ne son verip Erzincan ve civarını ele geçirerek Kürtün’ün doğu bağlantısını da kesince RAKKAŞ SİNAN BEY’i Kürtün üzerine gönderdi.
Rakkaş Sinan Bey’in seferi sonucıunda Kürtün 1479’da Osmanlı’ya bağlanmıştır.
1486 tarihli bölgenin ilk “TAHRİR DEFTERİ”nde KÜRTÜN “VİLAYET-İ ÇEPNİ” olarak kaydedilmiştir.
(Osmanlı’da toprak, vergi ve insan kayıtlarının tutulduğu defterlere TAHRİR DEFTERİ denir.)
Daha önceki makalede söz konusu etmiştim 1486 tarihli TAHRİR DEFTERİ’ne göre Espiye, Yağlıdere, Tirebolu, Görele, Eynesil, Beşikdüzü, Ağasar…
Kürtün’e bağlı idiler.
Çepni Türkleri diğer birçok Türk boyu ile beraber Safevi Devleti’nin kuruluşunda birinci dereceden rol sahibidirler.
Çepniler 1514 yılında Şah İsmail ile Yavuz Sultan Selim arasındaki çekişme ve savaşta Şah İsmail tarafında yer almışlardır.
Bu dönemde gere Karadeniz Bölgesi ve gerekse Anadolu’nun diğer bölgelerinden Türk boylarının Şah İsmail’e destek için yoğun bir şekilde Azerbaycan yöresine göç etmeleri dolayısıyla Anadolu’da ciddi bir boşalma meydana gelmiş ve tarihte bu olay “Kızılbaş Hicreti / Göçü” olarak adlandırılmıştır.
Çaldıran Savaşı sonrası Çepnilerin bir bölümü Anadolu’da ki yurtlarına geri dönmüşlerdir.
Bu arada bir bölümü gönüllü bir bölümü zorunlu olarak Anadolu’nun değişik bölgelerinde iskâna tabi tutulmuşlardır.
Günümüzde Ege’den Akdeniz’e Marmara’dan Güneydoğu’ya birçok farklı coğrafyada iskân eden Çepnilerin ana kitlesi halen Orta ve Doğu Karadeniz’de yaşamaktadır.
Çepniler birçok kültürlerini halen canlı tutmaktadırlar.
Yaylacılık Çepni kültürünün vazgeçilmez bir öğesidir.
Günümüzde Gümüşhane (Kürtün) başta olmak üzere Giresun ve Trabzon yaylalarında bu kültür en canlı bir şekliyle yaşamaya devam etmektedir.
Son olarak şunu ifade ederek bu makaleyi tamamlamış olalım: Tarihte iki devlet başkanı muhafız alayını Çepnilerden seçmişlerdir. Bunların birincisi Büyük Türk Devleti Safevilerin kurucu Sultanı Şah İsmail’dir. İkincisi ise Kurtuluş Savaşı’nın Başkomutanı ve Cumhuriyetin kurucusu Atatürk’tür.
SON NOT: Bu makale Prof. Dr. Faruk Sümer’in OĞUZLAR ve ÇEPNİLER kitapları temel alınarak hazırlanmıştır.
Çepni Dernekleri Federasyonu Genel Baskanı Muhammet Arif Genç (Recep)
