NASA’dan Ay ve Mars yolculukları için kritik adım: Dünya’nın ekzosferi izlenecek

Bu zayıf ışık, ekzosfer olarak bilinen ve Güneş’ten gelen etkinliklere bağlı olarak şekil değiştiren geniş ve dinamik bir atmosfer katmanından kaynaklanıyor. Ekzosferin davranışını anlamanın, Dünya’ya yakın uzayda oluşabilecek tehlikeli koşulların öngörülmesi açısından kritik olduğu, bunun da Artemis programı kapsamında Ay’a ve ilerleyen süreçte Mars’a gönderilecek astronotların güvenliği için büyük önem taşıdığı vurgulanıyor.

Carruthers Jeokorona Gözlemevi, 24 Eylül 2025’te Florida’daki NASA Kennedy Uzay Merkezi’nden, Cape Canaveral’dan fırlatılan SpaceX Falcon 9 roketiyle uzaya gönderildi. Görev, adını, 1970’li yıllarda Dünya atmosferinin en dış katmanını inceleyen öncü bilim insanı ve mühendis Dr. George Carruthers’tan alıyor.

1970’lerin başında bilim insanları, Dünya atmosferinin uzaya ne kadar uzandığına dair sınırlı bilgiye sahipti. Belirsizliklerin büyük bölümü, yer yüzeyinden yaklaşık 480 kilometre yukarıda başlayan ve büyük ölçüde hidrojen atomlarından oluştuğu düşünülen ekzosferde yoğunlaşıyordu. Bu katman, yalnızca “jeokorona” olarak adlandırılan son derece soluk bir morötesi parıltı sayesinde tespit edilebiliyor.

Ekzosferi doğrudan gözlemlemeyi hedefleyen Dr. Carruthers, özel morötesi kameralar geliştirdi. Bu çalışmaların sonucu olarak, Nisan 1972’de Apollo 16 astronotları, Carruthers’ın kamerasını Ay’ın Descartes Yaylaları’na yerleştirdi. Buradan yapılan gözlemlerle Dünya’nın jeokoronasının ilk görüntüleri elde edildi.

Carruthers Jeokorona Gözlemevi’nin baş araştırmacısı Lara Waldrop, o dönemde elde edilen sonuçların şaşırtıcı olduğunu belirterek “Ay’dan yapılan gözlemler, Dünya’yı saran bu hafif ve kabarık hidrojen bulutunun yüzeyden ne kadar uzağa kadar uzandığını gösterdi.” dedi. Bilim insanları bugün ekzosferin en az Ay’a kadar olan mesafenin yarısına ulaştığını düşünüyor.

Ekzosferin önemi yalnızca boyutuyla sınırlı değil. Güneş’ten kaynaklanan patlamalar Dünya’ya ulaştığında ilk olarak bu katmanla etkileşime giriyor ve bazen tehlikeli uzay hava olaylarına yol açan süreçleri tetikliyor. Bu nedenle ekzosferin Güneş kaynaklı etkiler karşısındaki tepkisini incelemek, uzay araçları ve astronotlar için risklerin azaltılmasına katkı sağlayacak.

Ayrıca ekzosfer, suyun temel bileşeni olan hidrojenin zamanla uzaya kaçmasında da rol oynuyor. Dünya’nın suyunu nasıl koruyabildiğinin anlaşılması, Güneş Sistemi dışındaki yaşanabilir gezegenlerin araştırılmasına da ışık tutabilir.

NASA’nın Goddard Uzay Uçuş Merkezi’nden görev bilimcisi Alex Glocer “Ekzosfer gözlemlerine özel olarak adanmış bir görevimiz daha önce hiç olmadı. Bu ölçümleri ilk kez alacak olmak son derece heyecan verici.” ifadelerini kullandı.

Yaklaşık 240 kilogram ağırlığında ve küçük bir kanepe boyutlarında olan Carruthers uzay aracı, NASA’nın IMAP uzay aracı ve ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi’nin (NOAA) uzay hava durumu uydusu SWFO-L1 ile birlikte fırlatıldı. Üç görev, Dünya’dan yaklaşık 1,6 milyon kilometre uzaklıktaki Lagrange Noktası 1’e (L1) doğru dört aylık bir yolculuğa çıkacak.

Bilimsel kontrollerin ardından Carruthers’ın iki yıl sürecek ana gözlem aşaması mart 2026’da başlayacak. Ay’dan yaklaşık dört kat daha uzak bir konumdan Dünya’yı gözlemleyecek olan araç, iki morötesi kamera sayesinde ekzosferin hem gezegene yakın bölgelerini hem de tamamını görüntüleyecek.

Görevin uzay aracı BAE Systems tarafından tasarlanıp inşa edilirken, NASA’nın Explorers ve Heliophysics Projeleri Bölümü tarafından yönetildiği bildirildi. (İLKHA)