TAHRAN – ABD Başkanı seçilen Donald Trump'ın İran'a karşı yenilenmiş bir "maksimum baskı" kampanyası başlatmaya hazır olduğu bildiriliyor. Financial Times'ın yayınladığı bir rapora göre Trump ekibi, ikinci döneminde İran'ı "iflas ettirmeyi" hedefliyor.
Geçiş ekibine yakın bir ulusal güvenlik uzmanına dayandırılan raporda, İran'ı, özellikle de İran'ın petrol ihracatını hedef alan başkanlık kararnamelerinin Trump'ın göreve geldiği ilk gün imzalanabileceği belirtiliyor.
Sözde "maksimum baskı" kampanyası, Trump'ın Washington'ı Ortak Kapsamlı Eylem Planı'ndan (JCPOA) çekmesinin ardından 2018'de İran'a karşı başlatılan bir dizi politikayı ifade ediyor. 2015'te imzalanan anlaşma, ekonomik ve mali yaptırımların sonlandırılması karşılığında İran'ın nükleer programını sınırladı. Trump anlaşmayı bir "felaket" olarak nitelendirdi ve İran'ın asla nükleer silah geliştirmeyeceğinden emin olacağını, bu arada İran'ın bölgesel etkisini sınırlayacağına söz verdi.
Trump ilk döneminde neyi hedefledi?
İran, 1979'dan beri sürekli bir yaptırım bombardımanıyla karşı karşıya. Trump yönetiminin "maksimum baskı" kampanyası, yeni yasaklar icat etmekle ilgili değildi, daha çok önceki veya mevcut olanların kapsamını ve yaptırımını büyük ölçüde genişletmekle ilgiliydi.
ABD'yi JCPOA'dan çektikten sonra Trump, 6 Ağustos 2018'de yayınladığı bir yürütme emriyle İran'ın enerji, nakliye, gemi yapımı, otomotiv ve petrol sektörlerine yönelik yaptırımları derhal geri getirdi. Temel fark, yabancı kuruluşların İran ile iş yapmalarını cezalandıran ve bu işlemlerin kendi iç yasalarını ihlal edip etmediğine bakılmaksızın "ikincil yaptırımlar" olarak bilinen şeyin agresif bir şekilde kullanılmasıydı.
Amaç, uluslararası aktörlere ABD yaptırımlarına uymaları yönünde önemli baskı uygulamaktı.
Trump yönetimi Mayıs 2019'da İran'ın metal endüstrisini - ikinci büyük ihracat geliri kaynağı - demir, çelik, alüminyum ve bakır sektörlerine yönelik yaptırımları sıkılaştırarak hedef aldı. Buna, bu sektörlerle ilgili önemli işlemleri kolaylaştıran tüm yabancı finans kuruluşlarına yönelik yaptırımlar da dahildi.
Trump'ın üçüncü büyük yürütme emri, İslam Devrim Muhafızları Kolordusu'nu (IRGC) ve onunla finansal işlemler yapan herhangi bir kurumu veya bireyi hedef aldı. Belirtilen amaç, İran'ın balistik füze üretimini engellemekti; o zamanki ABD İran Özel Temsilcisi Brian Hook'un yalnızca Photoshop sayesinde var olduğuna inandığı silahlar.
Beklentilerin aksine, Biden'ın ardından gelen yönetim Trump'ın politikalarına son vermedi. Dışişleri Bakanı Antony Blinken'a göre, tüm yaptırımlar yürürlükte kaldı ve yüzlercesi daha eklendi.
Trump'ın politikaları işe yaradı mı?
Kuzey Amerika meseleleri uzmanı Amir Ali Abolfath, "ABD yaptırımlarının yabancı bir hükümete karşı etkinliği, verilen ekonomik hasarla değil, yaptırımların politika hedeflerine ulaşma ve hedef hükümetin davranışlarını değiştirme derecesiyle ölçülür." dedi.
"Maksimum baskı" kampanyasının başlatılmasından önceki istatistiklere bakıldığında, Trump'ın İran'ın petrol ve metal ihracatından para kazanmasını zorlaştırmasına rağmen, İran'ın politikalarını değiştirmesini gerektirecek noktaya kadar bunu başaramadığı görülüyor.
"İran stratejik olarak önemli mallar üretiyor," diye açıkladı Abolfath. "Talep olduğu sürece, bu mallar bir pazar bulacaktır. İran artık Avrupa'ya petrol satmıyor olsa da, indirimli fiyatlar nedeniyle ABD baskısına dayanmaya istekli olan Çin'e artan satışlar bunu gösteriyor. Aynı prensip İran metal ihracatı için de geçerlidir."
"Trump ve Biden'ın İran'a zor zamanlar yaşattığına şüphe yok. Peki hedeflerine ulaşmayı başardılar mı? Kesinlikle hayır," dedi Abolfath. "İran'ın uranyum zenginleştirme seviyesi %3'ten %60'a çıktı ve silah yetenekleri son yedi yılda önemli ölçüde ilerledi. Direniş güçleriyle olan bağının da eskisinden daha zayıf olduğunu görmüyorsunuz."
Yurt içi ihtiyaçlara gelince, İran alternatif tedarikçiler bularak Avrupa ve müttefik ortaklarına (Kore ve Japonya gibi) olan bağımlılığını başarıyla azalttı. Avrupalı otomobil üreticilerinin çekilmesi, Çin otomobil ithalatında bir artışa yol açarak İran'ı büyük bir pazar haline getirdi. Dahası, İranlı mühendisler ve uzmanlar daha önce Batı iş birliğine bağımlı olan gaz ve petrol sahası geliştirme projelerini bağımsız olarak tamamladılar. Bu öz güven sonunda gıda ve ilaç gibi daha önce ithalata bağımlı diğer endüstrilere de yayıldı.
Yaptırımların dışında ne var?
Trump'ın 2017-2021 yılları arasındaki Batı Asya politikasının temel ilkelerinden biri, Arap ülkeleri ile İran arasında bir ayrılık yaratmaya çalışırken, aynı zamanda İsrail'i önemli bir bölgesel güvenlik ortağı olarak konumlandırmaktı.
Bu yaklaşım artık çok daha az uygulanabilir. İran'ın Suudi Arabistan gibi ülkelerle ilişkilerinin iyileşmesi ve Mısır gibi diğer ülkelerle ilişkilerini normalleştirme çabalarının devam etmesi bu stratejiyi zayıflatıyor. Dahası, 7 Ekim saldırıları İsrail'in yenilmezliği fikrini ortadan kaldırdı ve rejimin geçen yılki eylemleri Trump dönemi normalleşme anlaşmalarının ("İbrahim Anlaşmaları") devam etmesini uzak bir ihtimal haline getirdi.
Uzmanlar, denenmemiş tek diğer seçeneğin -askeri olanın- muazzam bir risk taşıdığına inanıyor. Bu tür bir eylem Batı için yıkıcı sonuçlara yol açabilir, potansiyel olarak petrol tedariklerinin yaygın bir şekilde kesintiye uğramasına, Batı Asya'daki Batı üslerine saldırılara ve İran'ın nükleer politikasında köklü bir değişime yol açabilir.
"Washington sonunda baskının tek başına İran'a ilişkin hedeflerine ulaşmasını sağlamayacağını kabul etmeli," diye sonlandırdı Abolfath. "Amerikan endişelerini gidermek, İran'ın endişelerini de kabul etmeyi gerektirir. Kazan-kazan çözümü, bu çıkmazdan kurtulmanın tek yoludur."
