Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu'nun üçüncü toplantısı Bakü'de gerçekleştirildi. "Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu sadece Türk dünyası için bir alfabe oluşturma projesiyle meşgul." Bu görüş, Türk Akademisi Başkanı Şahin Mustafayev tarafından 9 Eylül'de Bakü'de düzenlenen Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu'nun üçüncü toplantısında dile getirildi.

Türk Dünya Ortak Alfabesi Komisyonu'nu kurma kararının, Ekim 2022'de Türkiye, Bursa'da düzenlenen ilgili seminerde Türk Devletlerin organizasyonuna sunulduğunu ve şöyle dedi: "Ana amacımız ortak bir alfabe oluşturmaktır. Türk dünyasının devlet başkanları bizden hazır bir alfabe bekliyor."

Ş. Mustafayev'e göre, Türk ülkeleri ve halkları tek alfabeye geçiş konusunda ciddi bir akademik ilerleme kaydetti, ancak siyasi kararların alınması biraz zaman alabilir: "Toplantıda Türk ortak alfabesinin 14 harfi kabul edildi. dünya onaylandı. Türk Akademisi Başkanı, Türk dünyasının ortak alfabesinin tüm harflerinin yakın zamanda mutabakata varılıp onaylanacağını umuyoruz" dedi. 

Osman Mert

Türk Dil Kurumu Başkanı Osman Mert, Türkiye, Azerbaycan, Özbekistan ve Türkmenistan'ın ardından Kazakistan ve Kırgızistan'ın da Latin alfabesine geçeceğini kaydetti: "Devletin yıkılmasının ardından bağımsızlığını kazanan Türk cumhuriyetleri için bugün yeni bir sayfa açılıyor. Sovyetler Birliği. Kazakistan 2025 yılına kadar Latin alfabesine geçebilir. Aynı zamanda Birinci Türk Kurultayı'nın 100'üncü yılı da bir yıl içinde tamamlanacak. Türk dünyasının ortak alfabe projesini 2026 yılına kadar tamamlamayı hedefliyoruz."

Nizami Caferov

Azerbaycan Atatürk Merkezi Müdürü Nizami Jafarov, "Amerika'nın Sesi"ne yaptığı açıklamada, Türk devletlerinin ortak alfabesinin 34 harften oluşması konusunda mutabakata varıldığını söyledi.

"Ama alfabenin bağımsız Türk devletlerinin (6 Türk devleti) parlamentoları ve devlet başkanları tarafından kabul edilmesi gerekiyor."

Ona göre Türk devletlerinin ortak alfabesi Latin harfleriyle çizilmiştir: "Yani ortak taban belirlendi, 9 sesli harf olacak. Herhangi bir ulusal dilde bulunan sesli harfleri kabul edecektir. Bazı ülkeler alfabelerinde daha az harf kabul edebilir. Ancak temel prensip, her sesin aynı işarete sahip olmasıdır. Yani tüm Türk devletlerinde aynı oy aynı işaretle gösterilmeli" dedi.

Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu'nun, Türk Devletleri Teşkilatı'nın girişimiyle, her Türk ülkesinden dil alanından sorumlu iki temsilcinin katılımıyla kurulduğunu da belirtelim. İlk toplantı 28-29 Mayıs 2023'te Astana'da, ikinci toplantı ise 6-7 Mayıs 2024'te Bakü'de gerçekleşti. Komisyon, Türk Akademisi bünyesinde TDT'nin himayesinde faaliyet göstermektedir.

Firudin Jalilov

Türkolog, eski Milli Eğitim Bakanı Profesör Firudin Jalilov, "Yeni Müsavat"a, 30 yıl önce Türk dünyasının ortak alfabesinin oluşturulduğunu ve alfabenin 34 harften oluştuğunu belirterek, "Bilirsiniz, ücra bir köyde yaşayan bir adam, Hayatında hiç bisiklet görmemiş, bisiklet uzun zamandır dünyanın her yerinde varken birdenbire bisiklet icat etmeyi düşünüyor. Türk dünyasının ortak alfabesini yaratanların dünü bilmiyor mu? 1992'den bu yana Türk dünyasının ortak alfabesini kullandığımızı bilmiyorlar mı? Bu ortak alfabe, Türk ülkelerinin bilim adamlarının, profesörlerinin ve akademisyenlerinin 1991 yılında İstanbul'da birlikte benimsedikleri ortak bir alfabedir. O dönemde alfabe komisyonunun başkanı olduğum için o alfabeyi Azerbaycan'a getirdim ve ülke parlamentosu da kabul etti. Böylece 30 yıldır ortak Türk alfabesini kullanıyoruz. 

Şunu belirtmeliyim ki, ortak Türk alfabesinde 34 harf var ama biz Azerbaycanlılar bunun 32'sini kullanıyoruz. Çünkü her ülkenin ortak bir alfabe benimsemesi ve kimin kendi dilinde ne kadar harf varsa onu ortak alfabeden alması kararlaştırıldı. Yani işaretler ayrı ise birbirlerini okuyamazlar. Aynı işaret aynı ses anlamına gelmelidir. 

Mesela Azerbaycan dilinde "w" yok ama Tatar ve Kırgız dillerinde "vu" sesi var. Bu harfi alfabelerine koymuşlar ama bizim buna ihtiyacımız yok. Böylece tüm işaretlerin sayısı 34'ü geçmiyor, böylece tüm Türk halkları birbirlerinin dilini okuyabiliyor. 

Şunu da eklemeliyim ki o dönemde Türk dünyasının akademisyen ve profesörleri 3 gün boyunca İstanbul'da buluşup ortak Türk alfabesini kabul etmişlerdi. Ama Türkiye gibi büyük bir ülke ortak alfabeye geçiş yapabilmek için 30 yıldır 3 harf ekleyemedi. Alfabe kolay bir iş değildir. Alfabe bir durum özelliğidir. Yani Azerbaycan'da 30 yıldır ortak Türk alfabesi kullanılıyor, bunu görmezden gelenler cahildir ve 30 yıl önce yaşananları tekrarlamaktadır. Neden "yeni bir alfabe oluşturuyoruz" diyorlar? Genel olarak ideolojik konularla uğraşanların ülkelerin tarihini, geleneklerini, etnografyasını yakından bilmesi gerekir. Turan'ı inşa etmek kolay bir iş değil, çok ciddi bir süreçtir. Bu gerçek uzmanlar tarafından yapılmalıdır. 

Genel olarak Türk devletleri birliğinin oluşturulması güncel bir ideoloji değildir. Turgut Özen bunu 30 yıl önce söylemişti. Türk devletleri birliğini oluşturmak istediğini söyledi. Bu konuşmadan 2-3 gün sonra onu öldürdüler."

Büyük bir Turan yaratmanın farklı yolları olduğunu kaydeden Firudin Jalilov, "Turan yoluna giden basamaklar vardır, o adımları adım adım geçmeniz gerekir. İlk adım ortak alfabedir. Yani Turan'a giden yol ortak bir alfabeyle başlar. Biz buna 30 yıl önce başladık. 

Bir sonraki adım, paylaşılan ders kitapları, paylaşılan ordu, paylaşılan para birimi vb. Zaten Avrupa Birliği şeklinde Türk Devletleri Birliği'nin oluştuğunu görüyorsunuz. Ancak bunun akıllı, bilimsel ve tutarlı bir şekilde yapılması gerekiyor." 

Halide GERAY