Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Bakü ziyaretine ilişkin tartışmalar sürüyor. Jamaz.info, bu ziyaretin birçok faydasından bahsedilmesine rağmen son günlerde İran medyasının asıl tartışma konusunun Zengezur Koridoru olduğunu iddia ettiğini bildirdi. "Iran International" TV kanalının yayınladığı haberde, Ermenistan'la yakın ilişkileri bulunan Tahran yetkililerinin Zengezur koridorunun açılmasına itiraz etmesine rağmen Rusya'nın arabuluculuğuyla sorunun çözüme kavuşturulduğu belirtiliyor. Televizyon, Rusya'nın İran'ı Zengezur Koridoru'nu açmaya ikna ettiğini, Putin'in Bakü ziyaretinin de bu konuyla ilgili olduğunu iddia etti.

"Maşregh Haberleri" internet sitesi, Rusya'nın kontrolündeki Zengezur koridorunun açılmasının Moskova'ya Ermenistan, Azerbaycan ve Türk Devletleri Topluluğu karşısında büyük bir avantaj sağladığını yazıyor. "Ukrayna cephesinde tüm Batı ile savaş halinde olan Rusya, Güney Kafkasya'da fırsatlarını sınırladı ama Rusya gibi büyük bir ülke, ne kadar zayıf olursa olsun, Ermenistan gibi küçük ve zayıf bir ülkeyi her zaman cezalandırabilir. Ancak süreçler çok hızlı ilerliyor ve Zangezur koridorunun Rusya'nın kontrolüne geçmesi meselesi çıkmaza girdi." vurgusu yapıldı.

İnternet sitesinde Rusya'nın acelesi olduğu, çünkü ABD ve Batılı ülkelerin savunma sistemlerini yavaş yavaş Ermenistan'a konuşlandırdığı belirtildi. Ermenistan'a ilk darbenin Zengezur'dan geleceği iddia edildi. Eğer Zengezur'da çatışma alevlenirse bölge Ermenistan işgalinden çıkıp Azerbaycan'ın kontrolüne girecek ve Türkiye'nin de Azerbaycan'ın yanında olacağına şüphe yok.

Paşinyan'ın Zengezur'la ilgili son basın toplantısını yorumlayan siyaset bilimci Armen Badalyan, İran'ın tutumuna ilişkin farklı bir görüş dile getirdi: "Paşinyan özel bir şirketin bunu kontrol edebileceğini ima etti. Paşinyan'a göre aldatıcı biri ve bunu yalnızca kendisi anlıyor. Rusya'nın Ukrayna'daki savaşı kaybetmesi durumunda Zengezur koridorunu kontrol edemeyeceğini düşünüyor. Ancak İran'ın, Rusya'nın kontrolü altında olsun veya olmasın, Zengezur'daki koridorun açılmasına izin vermeyeceğini anlamıyor."

İran medyasında yer alan bu haberlere rağmen Tahran, 3 Eylül'de Azerbaycan'ın büyük bölümünü Ermenistan üzerinden Nahçıvan'a bağlayacak güzergaha karşı çıktı. Bu kapsamda Rusya'nın Tahran Büyükelçisi ile İran Dışişleri Bakanlığı Avrasya Dairesi Başkanı ve Bakan Yardımcısı Mojtaba Demirçilu arasında bir görüşme gerçekleştirildi. İran Dışişleri Bakanlığı konuyla ilgili bilgi yayınladı. Demircilu'nun, Rusya'nın Tahran Büyükelçisi ile yaptığı görüşmede, sürdürülebilir barışın garantörü ve bölgesel barışın temeli olan ülkelerin ulusal egemenliğine, toprak bütünlüğüne ve ortak çıkarlarına saygı gösterilmesinden bahsettiği kaydedildi. İran'ın bölgede barış ve istikrarın tesis edilmesini, bölge ülkeleri arasında işbirliğinin geliştirilmesini desteklediğini, bölgenin jeopolitik ve uluslararası kabul görmüş sınırlarının değiştirilmesine karşı olduğunu vurguladı.

Toplantıda, Kafkasya'daki güncel süreçler, bölge ülkelerinin barış ve istikrarına destek, bölge ülkeleri arasında işbirliğinin geliştirilmesine yardım ve 2010'da tanınan sınırların değişmesine karşı mücadele konularında görüş alışverişinde bulunuldu. uluslararası düzeye vurgu yapıldı. Taraflar ayrıca 3+3 formatı çerçevesinde gerçekleştirilecek toplantı ile İran, Rusya ve Azerbaycan dışişleri bakanlarının yapacağı toplantıyı da ele aldı. Hatırlayalım, önceki gün Rusya'nın baş diplomatı Sergey Lavrov öğrencilere yaptığı konuşmada koridorun açılmasının öneminden bahsetmişti.

Fikret Faramezoğlu

İran siyaseti üzerine araştırmacı yazar Fikret Faramezoğlu'na göre Rusya'nın İran'ı Zengezur Koridoru'nu açmaya ikna etmesi mümkün. Ona göre bunun birkaç nedeni var: "Öncelikle Batı da o koridoru açmak istiyor. ABD'nin tutumu da, koridorun Rusya ve Çin'in katılımı olmadan açılmasıyla ilgilendiklerini, aynı zamanda bunun için çalıştıklarını da doğruluyor. İkincisi, Batı'nın bölgeye yönelik planlarının İran ve Rusya'ya karşı olduğu bir sır değil. Bu noktada her iki ülkenin de birlikte hareket etmekten başka seçeneği yok. Bu iki faktör tek başına Rusya ile İran arasında Zengezur konusunda anlaşmaya varılmasını mümkün kılıyor. İran, Zengezur Koridoru'nun Rusya'nın iradesi dışında açılması durumunda Batı'nın tamamen Ermenistan'a yerleşeceğini, bunun da İran sınırında NATO'nun varlığı anlamına geldiğini çok iyi biliyor. Bu durumda İran bunu hiçbir şekilde kabul etmiyor. Dolayısıyla Rusya'nın himayesindeki koridorun varlığını kabul edebilir."

Ancak siyasi analiste göre İran, diğer çıkarlarını düşünmeden bu sürece razı olmayacak bir devlettir: "Nedir bu çıkarlar? Birincisi Kuzey-Güney koridorunun tam kapasite çalışıyor olması ve Azerbaycan'dan geçecek demiryolları ve karayollarında daha önce herhangi bir sorun yaşanmaması. Bu, transit maliyetlerinin azaltılmasının yanı sıra, aktarma noktalarının önemini de içermektedir. Çabahar limanından başlayıp Moskova'da sona eren ve Bakü-Tiflis-Kars'ı birbirine bağlayan Anzali-Astara demiryolunun inşaatı aslında Rusya tarafından yürütülüyor. İkincisi Zengezur Koridoru'na paralel olarak İran'dan geçen Araz Koridorunun da aynı güçle çalışması gerekiyor. Bu İran için çok önemli. Hem Araz Koridorunun Zengezur Koridoru seviyesinde cazip olması gerektiği için, hem de yük taşımacılığında ayrımcılığın olmaması nedeniyle. "İran da Araz koridoru boyunca demiryolu hattı inşa etmek istiyor."

Uzman, üçüncü olarak İran'ın da Zengezur Koridoru'ndan kâr elde etmek istediğine inanıyor: "Bu, İran'ın mallarını bu hat üzerinden serbestçe, engelsiz ve ucuz transit maliyetleriyle taşımak istediği anlamına geliyor. İran'ın Nahçıvan üzerinden Zengezur koridoruna bağlanabileceğini düşünün. Bunun için Culfa’ya kadar demiryolu ve karayolu altyapısı var. Ancak Nahçıvan'a bağlanabilmesi için köprü ve demiryolunun büyük onarım ve inşaata ihtiyacı var. İran bu maliyetleri Rusya ve Azerbaycan'a dayatmaya çalışıyor. Bütün bunların arka planında İran'ın en önemli arzusu jeopolitik önemini kaybetmemektir. İran'ın uzun yıllardır Doğu ile Batı'yı birbirine bağlayan tek kara yolu olarak oluştuğunu düşünün. Antik İpek Yolu üzerinde bulunması ve mesafesinin kısa olması İran'ın önemini büyük ölçüde artırdı. İslam Devrimi sonrasında uygulanan yaptırımlar nedeniyle kapsamının genişleyememiş olması süreci etkilese de önemini azaltmadı. Bu nedenle İran'ın kara sınırlarından her gün 12 bin tır ülkeye giriyor ve bir o kadarı da transit olarak ülkeden geçiyor. Bu çok önemli bir konudur. Böyle bir durumda İran, Zengezur Koridorunu açarak büyük bir risk almış olacaktır.

F. Faramezoğlu, Zengezur koridorunun açılması durumunda İran'a günde 12 bin otomobil değil, en iyi ihtimalle 1-2 bin tır geleceğini kaydediyor: "Bu, İran'ın transit ülke olarak öneminin azalması anlamına geliyor. İran medyası ve ülkenin dış politika birimleri şimdiden sesini yükseltmeye başladı. Dolayısıyla İran'ın Zengezur Koridoru konusunda Rusya ile yapacağı anlaşma bu saydığım parametrelere dayanacaktır. Yani İran, jeopolitik önemini kaybetmemek ve ana transit olma imkanlarını korumak şartıyla koridorun açılmasına razı olabilir. 

Emil SALAMOĞLU