Zengezur Koridoru: Türkiye'nin Avrasya'ya açılan kapısının anahtarı

21. yüzyılın jeopolitik arenasında, ulaşım koridorları ve enerji hatları ulusların kaderini şekillendiren en kritik unsurlar haline gelmiştir.

İşte bu bağlamda, Güney Kafkasya'da tarihi bir öneme sahip olan Zengezur bölgesi, "Zengezur Koridoru" projesiyle yeniden dünya gündemine oturmuştur. 2020 Dağlık Karabağ Savaşı sonunda imzalanan üçlü bildirgeyle uluslararası hukuki bir zemin kazanan bu koridor, Türkiye için sadece bir ulaşım projesi değil, aynı zamanda bir kuşak boyunca hayalini kurduğu jeopolitik bir vizyonun gerçekleşme potansiyelini taşımaktadır.

Zengezur nedir?

İLKHA'nın derlediği bilgilere göre Zengezur, tarihsel olarak bugünkü Ermenistan'ın güneyini ve Azerbaycan'ın Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'ni ayıran dağlık bir bölgenin adıdır. 1920'lerde Sovyetler Birliği'nin idari düzenlemeleri sonucu, bölge Ermenistan SSC ve Azerbaycan SSC arasında bölünmüş, bu da Türkiye ile Azerbaycan'ın ana vatanı arasında fiziki bir kopukluğa neden olmuştur. "Zengezur Koridoru" kavramı, bu tarihsel kopukluğu gidermek ve Türkiye ile Azerbaycan'ı doğrudan bir kara bağlantısıyla birleştirmek amacını taşımaktadır. Koridor, Ermenistan'ın güney sınırındaki bir güzergâhtan geçerek Türkiye'yi (Iğdır) doğrudan Nahçıvan'a, oradan da Azerbaycan'a bağlamayı hedeflemektedir.

Ekonomik önem

Ekonomik açıdan Zengezur Koridoru, Türkiye'ye benzeri görülmemiş fırsatlar sunmaktadır. Bunlar şöyle sıralanabilir:

Doğrudan Türk dünyası erişimi: Koridor tamamen faaliyete geçtiğinde, Türkiye ile Azerbaycan arasındaki mevcut dolaylı ve uzun rota (Gürcistan üzerinden) yaklaşık 400 km kısalacaktır. Bu, nakliye maliyetlerinde, zaman kaybında ve enerji tüketiminde ciddi bir düşüş anlamına gelmektedir. Türk müteahhitlik firmaları, Türk malları ve yatırımları için Azerbaycan, Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Kırgızistan pazarlarına doğrudan ve çok daha hızlı erişim sağlanacaktır.

Uluslararası ulaşım ağlarında merkez konumu: Zengezur Koridoru, Türkiye'nin savunduğu ve öncülük ettiği "Doğu-Batı Ulaşım Koridoru"nun en kritik halkalarından biri haline gelecektir. Çin'in "Kuşak ve Yol Girişimi" (BRI) ile Türkiye'nin "Orta Koridor" projesi bu noktada kesişecek, Türkiye Avrupa ile Asya arasında vazgeçilmez bir lojistik ve ticari merkez (hub) haline gelecektir. Bu durum, Türkiye'ye transit geçiş gelirleri, liman işletmeciliği, depolama ve lojistik hizmetler olarak milyarlarca dolar ek ekonomik getiri sağlayacaktır.

Enerji güvenliği ve ticareti: Türkiye, hem doğal gaz hem de petrol için önemli bir transit ülkedir. Zengezur Koridoru, Hazar Havzası'ndaki enerji kaynaklarının Türkiye üzerinden Avrupa'ya taşınmasında yeni ve güvenli bir alternatif rota oluşturacaktır. Mevcut boru hatlarına (Bakü-Tiflis-Ceyhan, TANAP) ek olarak, gelecekteki enerji projeleri için de esneklik sağlayacaktır.

Stratejik ve askeri önem

Koridorun stratejik boyutu, ekonomik boyutu kadar hayati derecededir.

Nahçıvan'ın güvenliği: Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, Azerbaycan için olduğu kadar Türkiye için de jeostratejik bir karakoldur. Türkiye ile varolan sınırıyla Türkiye'nin Türk dünyasıyla tek doğrudan fiziki bağlantısıdır. Ancak Ermenistan ve İran ile çevrili bir ekslav (ana vatandan ayrı) bölgedir. Zengezur Koridoru, Nahçıvan'ı ana vatana bağlayarak hem Azerbaycan'ın hem de bölgeye garantörlük veren Türkiye'nin askeri ve lojistik desteğini hızlandıracak, bölgenin güvenliğini ve istikrarını güçlendirecektir.

Askeri hareketlilik ve işbirliği: Koridor, Türkiye ile Azerbaycan arasındaki askeri işbirliğini ve ortak tatbikatları büyük ölçüde kolaylaştıracaktır. İki müttefik ülkenin orduları arasındaki personel, teçhizat ve malzeme transferi için güvenli, hızlı ve doğrudan bir hat sağlanacaktır. Bu durum, bölgedeki askeri dengeyi Türkiye lehine güçlendirecek önemli bir caydırıcılık unsuru oluşturacaktır.

Gürcistan'a alternatif oluşturma: Gürcistan üzerinden sağlanan mevcut bağlantı, istikrarsızlık veya olası bir kriz durumunda risk altında olabilir. Zengezur Koridoru, Türkiye'ye alternatif ve bağımsız bir ikinci hat sağlayarak ulusal güvenlik ve ulaşım stratejisini çeşitlendirecek ve güçlendirecektir.

Jeopolitik önem

Zengezur Koridoru, Türkiye'nin bölgesel ve küresel konumunu yeniden tanımlayacak bir potansiyele sahiptir.

Bunların başında "Türk Dünyası ile Bütünleşme" geliyor. Buna göre Türkiye, bu koridor sayesinde Türk devletleriyle fiziki ve dolayısıyla siyasi, kültürel ve ekonomik entegrasyonunu zirveye taşıyabilecektir. Bu durum, Türkiye'yi Türk dünyasının doğal lideri ve merkez üssü konumuna getirecektir.

Öte yandan koridorun hayata geçmesi, bölgedeki mevcut güç dengelerini önemli ölçüde değiştirecektir. Türkiye'nin Kafkasya ve Orta Asya'daki etkinliği katlanarak artacak, Rusya ve İran'ın bölgedeki etki alanına güçlü bir alternatif oluşacaktır. Özellikle İran için, Türkiye ile sınırının önemli bir kısmı artık Türkiye-Azerbaycan müttefikliği ile çevrelenmiş olacak, bu da İran'ın bölge politikalarını yeniden gözden geçirmesine neden olabilecektir.

Koridorla birlikte Türkiye'nin, Avrupa-Asya arasında vazgeçilmez bir enerji ve ticaret köprüsü haline gelerek hem Batı dünyası (AB ve NATO) nezdindeki önemini artırması hem de bu konumu sayesinde uluslararası diplomaside manevra kabiliyetini ve pazarlık gücünü güçlendirmesi bekleniyor.

Uzmanlara göre Zengezur Koridoru, Türkiye için 21. yüzyılın geri kalanında izleyeceği stratejik yol haritasını belirleyecek kadar önemli bir projedir. Sadece bir yol olmanın çok ötesinde, Türkiye'nin bir "enerji terminali" olmaktan çıkıp bir "enerji ve ticaret merkezi"ne, bölgesel bir güç olmaktan çıkıp küresel bir aktöre dönüşümünün simgesidir. Ekonomik getirileri, askeri-stratejik derinliği ve jeopolitik sonuçlarıyla Türkiye'ye tarihi bir fırsat penceresi açmaktadır.

Ancak, bu fırsat penceresinin aynı zamanda karmaşık diplomatik manevraları, Ermenistan ile yürütülecek sabırlı bir diyaloğu ve bölgesel rakiplerin direncini yönetmeyi gerektiren büyük zorlukları da beraberinde getireceği belirtiliyor.

110 milyar liralık dev yatırımın temeli atıldı

Türkiye, Zengezur Koridoru kapsamında Kars-Iğdır-Aralık-Dilucu Hattı’nın yaklaşık 110 milyar lira yatırım bedeliyle inşasına 22 Temmuz 2025 itibarıyla başladı.

Hattın Zengezur Koridoru’nun asli parçalarından biri olacağı, daha önce 2,4 milyar Euro dış kredi sağlanılan hattın, Türkiye'ye de döviz girdisi sağlayacağı belirtiliyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da Kars-Iğdır-Aralık-Dilucu Demiryolu Hattı Temel Atma Töreni kapsamında yazılı mesaj yayımladı. 

Bu hattın, Türkiye ile Nahçıvan ve Azerbaycan arasında köprü vazifesi görecek çok önemli bir kalkınma hamlesi olduğunu dile getiren Cumhurbaşkanı Erdoğan, açıklamasında şu ifadelere yer verdi:

 “Proje büyüklüğü 2,4 milyar Avro, toplam uzunluğu 224 kilometre olan yeni demiryolu hattımız; 5 istasyon, 5 tünel, 19 aç-kapa tünel, 10 köprü, 3 viyadük, 144 altgeçit, 27 üstgeçit ve 480 menfezden oluşuyor. Zengezur geçişi Demiryolu Hattı üzerinden Azerbaycan ile Güneydoğu ve Akdeniz bölgelerimizi; Hazar ile Akdeniz havzasını birleştirecek Kars-Iğdır-Aralık-Dilucu Demiryolu Hattımızın tamamlanması, bölgesel iş birliği ve kalkınmaya çok güçlü bir ivme kazandıracaktır.” (İLKHA)