Yaşadığımız ən böyük qətliamlardan olan 31 Mart soyqırımının üzərindən bu gün 107 il keçsə də, hələ də tarix şüurumuzda bu olay tam əksini tapa bilməyib. Bu üzdən bir az geniş yazmaq məcburiyyətindəyəm, çünki bugünkü gəncliyin araşdırmasına yaşananlara statistik məlumatlar kimi baxmamasına ehtiyac var.

Rusiya bolşeviklərinin rəhbəri Vladimir Leninin və onun yaxın silahdaşı Qafqazın fövqəladə komissarı Stepan Şaumyanın əks-inqilabçı elementlərə qarşı mübarizə bəhanəsi ilə Bakı və ətraf ərazilər boyunca azərbaycanlıları məhv etmək planı nəticəsində
Martın 30-da silahlı rus bolşevikləri və erməni daşnaklar yalnız etnik mənsubiyyətlərinə görə azərbaycanlıların evlərinə basqın edərək, onlara qarşı amansız qətliam həyata keçirdilər. Bakı şəhərində və ətrafında on minlərlə günahsız insanı qətlə yetirdilər.

Azərbaycanlılara qarşı törədilən soyqırımı Bakı ilə məhdudlaşmadı. Qısa zamanda Şamaxı, Quba, İrəvan, Zəngəzur, Qarabağ, Naxçıvan və Qarsda da qırğınlar törətdilər.

Bu olaylarda insan tələfatı ilə yanaşı, nə qədər əlyazmanın, tarixi-mədəni abidənin, yazılı ədəbiyyatında məhv edildiyi aşikardır.

Tək Qubada 16 mindən artıq insan xüsusi vəhşiliklə öldürüldü, 167 kənd məhv edildi. Bu kəndlərdən 35-i yer üzündən silindi.

Bu soyqırımlar, həmçinin Azərbaycanın Güneyində Urmiyada, Salmasda, Xoyda və bir çox başqa yaşayış məntəqələrində də törədilir. Rus-erməni birlikləri yerli, silahsız xalqın uşaqlarını, qadınlarını, qocalarını ayırmadan kütləvi şəkildə qırğına məruz qoyması, əslində Çar Rusiyasının Türk Dünyasına qarşı cinayətkar siyasətini həyata keçirməsi idi.

Tarix boyu erməni ziyalıları, dindarları, fəhlələri, böyüklü-kiçikli hər bir vətəndaşı “türk düşməndir” şüarı ilə qidalanıb. Bu psixologiya ilə yaşayan xalq birmənalı şəkildə bu düşüncədən cinayət aləti kimi istifadə olunmasına zəmin yaradıb.

Sifarişçi kim olursa-olsun, təfəkküründə başqa bir etnosa qarşı patoloji nifrət bəsləyən ermənilər türk millətinə qarşı savaşın və terrorun əsas günahkarlarıdır. Nə olursa-olsun, millətimizin başına gətirilmiş oyunlara biganə qalmamalı və əsla unutmamalıyıq. Dünəni unudan millət sabahını qura bilməz.

Xalqımız rus-erməni tandeminin bizə qarşı olan düşmənçiliyindən çox əzablar gördü, ancaq təslim olmadı, sınmadı, dirəndi və nəhayət, Qarabağda apardığı 44 günlük Vətən Müharibəsi ilə onların 300 illik planlarını alt-üst etdi. Bu ərazilərin kimə məxsus olduğunu bir daha hər kəsə göstərdi. Yüz il əvvəl olduğu kimi, bu dəfə də Azərbaycanla Türkiyənin birliyindən yaranan qüdrətin nələrə qadir olduğunu sübut etdik. Həqiqi sülhün, təhlükəsizliyin, insanlığın necə olduğunu dosta-düşmənə göstərdik.

Bu gün bütün dünyanı nüvə silahı, kütləvi qırğınlarla hədələyən Rusiyanın rəsmi şəxslərinin riyakarlığı və şovinistliyi, əslində anlaşılandır, çünki Rusiyanın dövlətçilik anlayışının ana xəttində şovinizm, milli, irqi ayrıseçkilik, aqressiv xarakter dayanır.

Təəssüf ki, biz dünya miqyasında bu soyqırımın hüquqi və siyasi qiymətini tapmasına hələ tam nail ola bilməmişik. Gənclərimizin tariximizi dərindən öyrənə bilməsi milli şüurun formalaşmasında çox əhəmiyyətlidir.

1918-ci il mart-aprel aylarında Azərbaycanın bir çox şəhərində rus-erməni birlikləri tərəfindən törədilən qırğınlarda, soyqırımı cinayətlərində həyatını itirən məsum insanlarımızın ruhu qarşısında kədər hissi ilə baş əyir, Vətənimizin mənfur düşmənlərdən təmizlənməsi yolunda canından keçən şəhidlərimizi ehtiramla yad edir, xalqımıza qarşı törədilən cinayətlərin heç birini unutmayacağımızı və bağışlamayacağımızı bəyan edirəm!

P S. 1918-ci ilin mart hadisələri Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti elan edildikdən sonra diqqət mərkəzində oldu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tərəfindən azərbaycanlılara qarşı törədilmiş zorakılığın araşdırılması məqsədilə 1918-ci il iyulun 15-də Fövqəladə İstintaq Komissiyası yaradıldı. Komissiya sübutlar əsasında 128 hesabat və layihə hazırlayaraq, dinc əhaliyə qarşı müxtəlif cinayətlərə görə təqsirləndirilən 194 nəfər barəsində cinayət işi başlatdı.

Beləliklə, avqustun ortalarına qədər törətdikləri cinayətlərə görə Bakıda 24 və Şamaxıda təxminən 100 nəfər həbs olundu. Bu, azərbaycanlılara qarşı törədilmiş soyqırımı siyasətinin siyasi və hüquqi qiymətləndirməsi üçün atılan ilk addım idi. Amma Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutu bu işi tamamlamağa imkan vermədi.

P.S.S. Soydaşlarımızın erməni-rus soyqırımından xilası ilə Azərbaycan tarixində müstəsna rol oynamış Nuru Paşa və Ənvər Paşa kimi böyük sərkərdələri isə sevgi ilə anıram. Xalqımız hər zaman onlara  minnətdardır.