Milas müzesini gezme fırsatı bulduk, müze müdürümüz, müze içinde bulunan tarihi bir bina içinde sergilenen halı kilim müzesini gezdirdi. Ben çocukken annemlerde evde halı kilim dokurdu. Çok uzak olmadığım, içinde büyüdüğüm bu kültürü sizlere biraz anlatmak istiyorum. Halılar ipten boyadan çok daha fazlasıdır. İlmek ilmek konuşur halılar ve kilimler..

Her dokuma bir hikâye anlatır, her motif bir hayalin, bir acının ya da bir sevincin izini taşır. Türk halı ve kilim dokumacılığı, yalnızca bir zanaat değil; aynı zamanda tarihimizin, kültürümüzün ve ruh dünyamızın en güzel aynalarından biridir. Orta Asya’nın uçsuz bucaksız bozkırlarından Anadolu’nun bereketli topraklarına uzanan bu yolculuk, aslında bir milletin iç dünyasının ilmek ilmek dokunmuş destanıdır.

Halı ya da kilim dediğimizde aklımıza sadece bir ev eşyası gelir çoğu zaman. Oysa her bir motif, nesilden nesle aktarılan bir hikâyenin taşıyıcısıdır. Düğüm sayısı ya da renklerin uyumu, yalnızca estetik kaygıdan ibaret değildir. O motiflerde, dokuyanın ellerine işleyen bir sabır ve kalbine sinmiş bir hikâye saklıdır.

Orta Asya’da başlayalım. Bozkırın özgürlüğünü, göçebe yaşamın dinamiklerini anlatan basit ama derin anlamlı motifler... Koçboynuzu motifini düşünün mesela. Gücü ve bereketi simgeler. Göçebe Türk toplulukları için koç, hem zenginliğin hem de korunmanın bir sembolüydü. Bugün Anadolu’daki halılarda gördüğümüz koçboynuzu motifleri, bu binlerce yıllık mirasın birer hatırasıdır.

Anadolu’ya göç ettiğimizde, motiflerin içerikleri de çeşitlenmiş, toprakların ve iklimlerin izleri halılara yansımıştır. Mesela, hayat ağacı motifi... Kökleri toprağa, dalları gökyüzüne uzanan bu motif, hem bir yaşam döngüsünü hem de insanın sonsuzluğa olan inancını anlatır. Kadınların en çok işlediği motiflerden biri olan hayat ağacı, yeni başlangıçların ve ümidin de sembolüdür.

Halılarda en çok karşımıza çıkan unsurlardan biri de renklerin anlamıdır. Kırmızı, aşkı ve gücü temsil ederken; mavi, huzuru ve sonsuzluğu simgeler. Sarı genellikle ayrılık ve hasretle özdeşleşir. Dokumacı kadınlar, duygu dünyalarını bu renklerle ifade etmiş, halılarını bir mektup gibi göndermiştir gelecek nesillere.

Kilimlerdeki geometrik desenlerin ardında ise çoğu zaman basit bir estetik anlayış değil, bir semboller dili yatar. Bu motifler, kimi zaman bir kavuşmayı, kimi zaman da imkânsız bir aşkı anlatır. Anadolu’nun hangi köyüne giderseniz gidin, her kilim bir başka hikâyeyi fısıldar.

Günümüzde bu geleneksel halı ve kilim dokumacılığı, ne yazık ki giderek yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. Sanayi tipi halılar, bu el emeği göz nuru eserlerin yerini alıyor. Ama unutmamak gerekir ki, halılar sadece bir dekorasyon unsuru değil; birer kültür mirasıdır. Her ilmek, bizi geçmişimize bağlayan bir zincirin halkasıdır.

Bugün bir halıya ya da kilime baktığınızda, onun bir zanaatkarın ellerinden çıktığını, her motifin bir anlamı olduğunu hatırlayın. O motiflerde saklı olan hayatları, dokunan hayalleri ve yaşanmışlıkları anlamaya çalışın. Çünkü halılar, yalnızca ayaklarımızın altını değil; ruhlarımızı da ısıtır.

Son söz: Halılar yalnızca dokunmaz, halılar yaşanır. Bu yüzden evinizdeki bir halıya her baktığınızda, onun bir hikaye anlattığını unutmayın. Kimi zaman sessiz bir ağıt, kimi zaman coşkulu bir sevda türküsü... Ama her zaman bir yaşanmışlık.

Kadir Uğur Yılmaz