Halet Efendi, Sultan İkinci Mahmut devrinin devlet adamlarından biridir. 1760 tarihinde
İstanbul’da dünyaya gelen ve asıl adı Mehmet Sait olan bu zat, nüfuz ve iktidarını kötüye
kullandığı için 1823 yılında Konya’ya sürülmüş ve orada idam edilmiştir.
Ardından:
“Ne kendi eyledi rahat ne halka verdi huzur
Yıkıldı gitti cihandan, dayansın ehl-i kubur”, dedirten Hâlet Efendi, gerçekten de beyitte
ifade edildiği gibi devlet adamı olarak yaşadığı sürece ne çevresine ve halka huzur vermiş ne
de kendisi huzur bulmuştur. Yaşarken bu en büyük özelliğinden dolayı öldükten sonrası için
de dayansın kabir ehli dedirtmiştir. Her devirde örneklerine rastlayabileceğimiz bu zatı gelin
isterseniz yakından tanıyalım.
Hâlet Efendi, Şeyhülislâm Şerîf Efendi’nin yanında yetişti. Önce Şeyhülislam Atâullah
Efendi’ye, sonra da Rikab-ı Hümayun Kethüdası Mehmet Reşit Efendi'ye mühürdar yamağı
oldu. Bu görevde iken Mehmet Raşit Efendi'nin konağında yapılan gece toplantılarında
gazeller okuyarak ve tarihi konularda konuşmalar yaparak dikkatleri üzerine çekti. Bir müddet
sonra Rumeli valisi Sami Paşa’nın himayesine girmek için Manastır’a gitti. Burada iltifat
görmeyince Ohrili mîr-i mîrân Ahmed Paşa’nın hizmetine girdi. Kısa bir süre sonra İstanbul’a
döndü ve Galata Mevlevihanesi şeyhi meşhur Şâir Galip Dede’nin dergâhında dervişlik
yapmaya başladı. Tercüman Kallimaki vasıtasıyla Fenerli Rumlarla dostluk kurdu. Bu arada
yanında çalıştığı Mehmed Râşid Efendi sayesinde Osmanlı Sarayında hâcegânlık rütbesi aldı.
Ortaelçi olarak 1803’te Paris’e gönderildi. 1806’ya kadar Paris’te kalan Hâlet Efendi’nin
elçiliği sönük geçti. 1807’de İstanbul’a döndü ve Dîvân-ı Hümâyûn Beylîkçiliğine, kısa bir
süre sonra da Rikâb-ı Hümâyûn reisliğine getirildi. Bu görevde iken Fransız elçisi
Sebastiani’nin ihbarı sonucu İngilizlerle gizli işler çevirdiği ortaya çıktı. Bundan dolayı
Kütahya’ya sürüldü. Bir sene sürgünde kaldı. IV. Mustafa’nın tahta geçmesi ile affedildi.
İstanbul'a dönmesini önlenmek için Bağdat'a gönderildi. Bağdat’a gönderilirken kendisine
rütbesi dışında bir görev verildi. Görevi, uzun süre devlete kafa tutan Bağdat Valisi Süleyman
Paşa'yı makamından indirerek idam ettirmek ve yerine valilik kethüdasını vezirlik rütbesi ile
Bağdat valisi olarak oturtmaktı. Halet Efendi, bu görevi Musul’un ileri gelen sülaleleri ve
Baban sülalesinin destekleri ile başardı.
II. Mahmut, Halet Efendi’yi Bağdat'ta gereçleştirdiği bu başarısından dolayı 1811 yılında
tekrar Rikab-ı Hümayun Kethüdası yaptı ve kendi maiyetine alarak onu gizli yazışmalarla
görevlendirdi. 1815'de Halet Efendi, padişahın başkâtibi sıfatını aldı ve büyük bir nüfuz
kazandı. Rumların lehine devlet aleyhine bazı yolsuzluklarda bulundu. Fenerli Rumlardan
elde ettiği paralarla servetini çoğaltarak yeniçerilere para dağıttı, böylece geleceğini güvence
altına almaya çalıştı. Bu arada Mora’da kargaşa çıktı. Hâlet Efendi, Fenerli Rumlardan
gördüğü iyilik yüzünden onlara toz kondurmadı. “İhtilâl söylentileri Yanya Valisi
Tepedelenli Ali Paşa’nın karıştırıcılığı sonucudur. O adam, o makamda kaldığı sürece
halka rahat yüzü yoktur. Yunanistan’ı yatıştırmak, Tepedelenli’nin başını ezmeye
bağlıdır”, diyerek Yunan asilerinin hakkından gelebilecek biricik insanın kanına girdi. Ali
Paşa’nın öldürülmesi ile Yunan haydutluğu durmadı, tersine daha da gelişti hatta bütün
çevreye sıçradı.

Halet Efendi, on üç sene süren ikbal devrinde, gerek halkın gerek padişahın üzerinde
nüfuzunu sürdürebilmek için yeniçeri ocağını elinde tutarak, kendisine dayanak yaptı.
Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması isteyen Sultan II. Mahmut’un yüzüne karşı munis ancak
ardından ona hep muhalefet etti. Sultan II. Mahmut, Mora isyanının çok ileri boyutlara
ulaşması üzerine isyanın müsebbibi olarak gördüğü Hâlet Efendi’yi Konya’ya sürmekle
kalmadı böylesi karıştırıcı ve kışkırtıcı adamın devlet için zararlı olduğuna kesin kanaat
getirdiği için idam ettirdi.
Devrinin ilgi çekici şahsiyetlerinden biri olan Hâlet Efendi, zeki ve hitabeti kuvvetli biri
olmanın yanı sıra son derece kindar, muhaliflerini ve menfaatine dokunanları bilhassa
makamına rakip gördüklerini asla affetmez, onları uzaklaştırıp ezmedikçe rahat etmezdi.
Acımasız, gaddar ve zalim olan Hâlet Efendi, halk arasında korku yaratmak için masum
insanları dahi öldürtmekten çekinmez hatta zevk alırdı.
Halet Efendi, aynı zamanda ikiyüzlüydü. Kethüdalık makamına yükselen Moralı Osman
Efendi’yi azlettirmiş, rütbesini aldırmış, ekmeğe muhtaç hale getirmişti. Bütün yaptıklarına
rağmen, Osman Efendi bayramlaşmak için Hâlet Efendi’ye geldiğinde, kapıda karşılar, kapıya
kadar eşlik ederdi. Bu davranışı hakkında soranlara; “Evet ben bu adamı sevmem, elinden
her şeyini aldım. Fakat üzerinde bir Osmanlı efendiliği var ki, işte onu alamıyorum”
demişti.
Benzerlerine her devirde rastlayabileceğimiz makam, mevki ve çıkarı uğruna ruhunu
şeytana kiralayan; nefsinin tutsağı, doyumsuz, yalancı, riyakâr, kindar; kışkırtıcı,
karıştırıcı, zulmü ve zorbalığı varlığının olmazsa olmazı gören çok yüzlü, kahpe sözlü
devlet adamı kılıklı münafıkların şerrinden Yüce Allah bizi, ailemizi ve milletimizi,
devletimizi korusun.
Hadi ÖNAL/ ELAZIĞ