ORTA ASYADA BİR TÜRK DEVLETİ 
              "TÜRGİŞLER"
Kurucusu : Baga Tarkan
Türgiş’ler, Göktürklerin “On-Ok” boyundandı. Issık Gölü civarında kuruldular. Emevilerle yaptıkları savaşlar sonucunda Arapların Orta Asya’ya yayılmasını engellediler.
Türgiş Devleti iki defa kurulup yıkılmış bir devlettir. 
Bu nedenle "I. Türgiş Devleti" ve "II. Türgiş Devleti" olarak bilinmektedir.

Türgiş'ler, Göktürklerin "On-Ok" boyundandı. Issık Gölü civarında kuruldular.
630 yılında Göktürk İmparatorluğu yıkılınca, dönemin beyi "Baga Tarkan" devletinin bağımsızlığını ilan etti. Bütün On-Ok boyundan gelenleri devletine çağırdı.

Kısa sürede, bütün On-Ok'lar bu devlette birleştiler ve 140.000 kişilik güçlü bir ordu topladılar. 
Günümüz Kırgızistan topraklarının büyük kısmını, hakimiyetine aldılar.

Ancak, Göktürk Devleti tekrar kurulunca, eski toprakları olan bu bölgeyi almak istediler. Türgişler ise, bu bölgeyi Göktürk İmparatorluğuna geri vermeyince Türgiş-Göktürk savaşları başladı. Tonyukuk komutasındaki Göktürk ordusuna yenildiler. Böylece, “I.Türgiş Devleti” yıkıldı ve Göktürkler’e bağlandı.

717 yılında, Türgişlerin başına geçen "Sulu Çor Kağan" ile tekrar isyan ettiler ve bu sefer bağımsızlığına kavuştular. Balasagun şehrinde kuruldular.

Sulu Çor Kağan zamanında, Arap Emevi orduları Orta Asya'da ilerliyordu. 
Türgişler, Emevi hakimiyetine girmemek için kuvvetli bir direniş gösterdiler. Semerkant yakınında "Kül-Çor" kumandasındaki Türgiş birlikleri, Emevi ordularını yendi.

724 yılında Emeviler, Orta Asya'dan çekildiler. Bunu fırsat bilen Türgişler, Buhara ve civarını da ele geçirdiler. Ancak, 732 yılında bu bölgeyi Emevilere bırakmak zorunda kaldılar.

Çin, Türgişlerin güçlenmesini istemiyordu ve içeride kargaşa yaratmaya çalışıyordu. Bunun sonucu olarak Türgişlerin kağanı Sulu Çor, 738 yılında kendi kumandanı Kül Çor tarafından öldürüldü. Bundan sonra devlette iç savaş patlak verdi.

Halk "Sarı" ve "Kara" olarak ikiye ayrıldı. Kanlı çatışmalar, savaşlar sonucu olarak Kül Çor komutasındaki "Sarı Türgişler" galip geldi. Kül Çor, adını Bağa  Tarkan olarak değiştirdi ve kendini Türgişlerin kağanı ilan etti.

"Kara Türgişler"in başında ise Tumoça adlı bir komutan vardı. Çin, bu grubu desteklemekteydi. Bunun üzerine "Kara Türgişler" de bağımsızlığını ilan etti.

Böylece, aynı Göktürk İmparatorluğunda olduğu gibi ikiye bölündüler: "Sarı Türgiş Devleti", "Kara Türgiş Devleti". Ancak, bu iki devlet de birbiriyle savaşa başlayınca, İç savaştan ve birbiriyle savaşmaktan yorgun çıkmış bu iki devleti de kolayca yikildi(766).

Türgişler, Türklerin şehir ve kültür hayatını benimsemesinde ve batıdaki Türk nüfusunun artmasında büyük rol oynamışlardır. Böylece sonradan Selçuklular gibi büyük devletler kuracak olan Türk topluluklarının bilgi ve becerilerinin artmasını sağlamışlardır.

Ayrıca doğu Avrupa'da gördüğümüz Uz, Peçenek gibi Türk kütlelerinin de temelini oluşturmuşlardır.
Türgiş Devleti ayrica para basan ilk Türk devletidir.
Gökalp Şentürk