Tarihe dönüp baktığımızda Osmanlı İmparatorluğu'nun yalnızca geniş topraklara hükmeden bir devlet olmadığını, aynı zamanda çok uluslu ve çok dinli bir yapıyı barış içinde yöneten bir cazibe merkezi olduğunu görürüz. Osmanlı’nın bu başarısının ardında yatan en önemli etkenlerden biri ise adalet anlayışı ve bireylerin kendi hukuklarını yaşama özgürlüğüne sahip olmalarıdır.

Osmanlı, farklı dinlere ve kültürlere ev sahipliği yapan geniş bir coğrafyada, hoşgörüyü devletin temel ilkelerinden biri haline getirmişti. Bugün bile büyük devletlerin başarmakta zorlandığı bir şeydi bu: Farklı toplulukların kendi kimliklerini koruyarak bir arada yaşayabilmesi. Osmanlı’da gayrimüslimler kendi dinlerine ve kültürlerine göre yaşamlarını sürdürebiliyor, hatta kendi cemaat mahkemelerinde kendi hukuk sistemlerine göre yargılanabiliyordu. Bu durum, bir arada yaşama kültürünün en somut göstergelerinden biridir.

Cemaat Mahkemeleri ve Hukuk Özgürlüğü

Osmanlı hukuk sistemi, millet sistemi üzerine kurulmuştu. Her din veya mezhep kendi önderleri tarafından yönetiliyor, kendi iç işlerini bağımsız şekilde düzenleyebiliyordu. Gayrimüslim cemaatlerin kendi mahkemeleri, evlilikten mirasa, ticaretten dini meselelere kadar pek çok konuda karar verebilirdi. Bu mahkemeler, cemaatin inançlarına ve kültürüne uygun şekilde karar alarak toplumdaki adalet duygusunu güçlendiriyordu.

Bugün modern anlamda "hukukun üstünlüğü" kavramı üzerine konuşulan pek çok meselede, Osmanlı'nın asırlar öncesinde uyguladığı bu sistem örnek teşkil edebilir. Çünkü bu model, bireylerin kendi hukuk sistemine göre yönetilmesini sağlamış ve farklı toplulukların bir arada barış içinde yaşamasına zemin hazırlamıştır.

Osmanlı'nın Cazibe Merkezi Oluşunun Temelleri

Osmanlı İmparatorluğu'nun bu kadar geniş bir coğrafyada asırlarca hüküm sürmesinin nedenlerinden biri de, bu adalet anlayışıyla insanlara güven vermesi olmuştur. Müslüman bir tebaanın yanı sıra Yahudiler, Hristiyanlar, Ermeniler gibi gayrimüslim topluluklar da Osmanlı topraklarında huzur bulmuş, Osmanlı himayesine girmek bir ayrıcalık olarak görülmüştür. Avrupa'da dini baskılar nedeniyle zulme uğrayan Yahudilerin Osmanlı'ya sığınması, bu hoşgörünün ve adalet anlayışının ne kadar etkileyici olduğunu açıkça gösterir.

Bugüne İlham Veren Bir Sistem

Bugün dünyanın birçok bölgesinde farklı inanç ve kültürlerden insanların barış içinde bir arada yaşama mücadelesine tanık oluyoruz. Ancak birçok modern devlet, hâlâ bu çeşitlilik içinde denge kurmayı başaramıyor. Osmanlı'nın millet sistemi, günümüz dünyasına bu konuda önemli dersler sunabilir. İnsanların inançlarına, kültürlerine ve hukuklarına saygı göstermek, bir toplumu sadece güçlü kılmakla kalmaz, aynı zamanda bir cazibe merkezi haline de getirir.

Adaletin Gücü

Osmanlı'nın adalet sistemi, yalnızca bir hukuk düzeni değil, aynı zamanda toplumun her kesimine dokunan bir yaşam biçimiydi. İnsanlar adaletin sağlanacağına inanıyor ve devlete güven duyuyordu. Farklılıkların bir tehdit değil, zenginlik olarak görüldüğü bu anlayış, Osmanlı’nın bir cazibe merkezi olmasının ardındaki en büyük sırdır.

Bugün bile, tarihin derinliklerinden süzülen bu sistem, modern dünyanın çözüm aradığı pek çok soruna ışık tutabilir. Belki de tarihe bir kez daha dönüp Osmanlı’nın adalet ve hoşgörü anlayışını daha yakından incelemek gerekiyor. Çünkü tarihteki bu eşsiz örnek, insanlık için önemli bir ilham kaynağı olmaya devam ediyor.

Rafet Ulutürk