BÜYÜK VEZİR NİZÂMÜLK’ÜN YAZDIĞI
“SİYASETNÂME” KİTABI...
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİNİN TEŞKİLATLANMASINDA
ÖNEMLİ ROL OYNAMIŞTIR.
Değerli Hocalarımın kıymetli eserlerinden biliriz ki;
Büyük Selçuklu Devleti’nin kurucusu her ne kadar TUĞRUL BEY olsa da bu devletin CİHANŞÜMUL vizyona sahip bir devlet olmasında NİZÂMÜLMÜLK’ün  varlığı inkar edilemez. 
NİZAMİYE Medreseleri adıyla İslâm dünyasında ilk müstakil üniversiteyi kurdu. 10 şehirde yükselen bu medreseler, bütün Müslüman medreselerine numune teşkil etti. Avrupalılar da üniversitelerinde, bu sistemi 
örnek aldılar.
Nizâmülmülk'ün devlet adamlarına nasihatlerini ihtiva eden “SİYASETNÂME” kitabı meşhurdur. Aynı zamanda hadis âlimi idi. Ehl-i sünnetin güçlenmesine çok hizmet etmiş;bu yolda hayatını vermişti.
Onun özellikle “Siyâsetnâme’si” Büyük Selçuklu Devleti’nin teşkilatlanmasında önemli bir rol oynadığı gibi kendisinden sonraki dönemlerde de istifade edilen bir eser olmuştur. 
Sultan Melikşah’ın devlet yönetimiyle alakalı bir eser yazma yarışması düzenlemesi üzerine bu eserini kaleme alan Nizâmülmülk, bu sırada 70 küsur yaşındadır ve birikimiyle Melikşah’ı etkilemeyi başarır. 
Kitabının herkes tarafından okunmasını tavsiye eden Nizâmülmülk, bu sayede din ve devlet işlerinin daha kolay idare edileceğini savunur.
Sultan Alp Arslan kendisinden sonra tahta geçecek kişi olarak Melikşah’ı vasiyet etmesinden başka, Nizâmülmülk’ün de onun veziri olmasını istemiştir. Nizâmülmülk bu dönemde de gerek tecrübesi gerek bilgisiyle çok faydalı çalışmalar yapar. 
Nizâmülmülk’ün faaliyetlerinin şüphesiz en büyüklerinden biri, onun BÂTİNİLER’e karşı verdiği mücadelede karşımıza çıkar. 
Alamut Kalesi’ni ele geçiren Hasan Sabbah, Selçuklu hâkimiyetini yıpratıcı faaliyetleri de bizzat buradan yönetiyordu. 
Korku ortamı oluşturmak veya kendisine engel olduğunu düşündüğü kişiyi ortadan kaldırma konusunda oldukça rahat davranan Hasan Sabbah’a karşı Nizâmülmülk, verdiği mücadeleyi bir kaç sahada aynı zamanda devam ettiriyor ve Müslümanların başına bela olan bu yapılanmayı kökünden kazıma niyeti taşıyordu. 
Bâtınîler’e karşı verilen mücadelenin belki de en önemli ayağı ise fikri mücadeledir. Zira Hasan Sabbah’ın kurduğu yapı her ne kadar bir terör örgütü idiyse de bir fikre de sahiptir ve bu fikir sayesinde halktan ikna edebildiği kişilerle kendisine destekçi bulur. 
Nizâmülmülk tarafından kurulan Nizâmiyye Medreseleri de işte tam da burada hayati bir önem kazanır ve buradan yetişen alimlerle Hasan Sabbah’ın savunduğu tezin aslında ne kadar da köksüz olduğu ispat edilmeye çalışılır. 
Gazzâlî bu dönemde Nizâmiyye Medresesi’nde müderristir ve Bâtınîlik ile ciddi bir mücadele içerisindedir. 
Her ne kadar 1092 yılında Nizâmülmülk’ün Hasan Sabbah’ın bir fedâisi tarafından şehit edilmesi bu yapının ilerlemesi önündeki büyük bir engeli kaldırmış, Selçuklu hakimiyetindeki topraklar Bâtınî dehşetine en şiddetli şekilde muhatap olmuş olsa da, aslında bu sadece eylem düzeyinde kalmış, Nizâmülmülk’ün kurduğu sağlam fikir ile bu topraklarda Bâtınîlik ektiğini biçemez bir hale gelmiştir. 
Bunun da şüphesiz en müşahhas örneği çeşitli alanlarda inşa ettirdiği pek çok eser yanında Nizâmiyye Medreseleri’dir. 
Nizâmülmülk’ün bu ilim merkezlerini inşa etmesindeki sebep, Hasan Sabbah’la mücadele edilmesi gibi devlet otoritesi lehine bir faaliyet olmaktan çok daha köklü bir amaca hizmet eder. 
Zaten bu medreselerin en muhteşemi olan Bağdat Nizâmiye Medresesi 1067 yılında, Hasan Sabbah’ın Alamut Kalesi’nin ele geçirdiği tarihten daha önce açılarak, hizmete başlamıştır.
Nizâmülmülk’ün Hasan Sabbah’a karşı verdiği mücadelede, ulemânın gönlünü çoktan kazanmış olmasının şüphesiz önemli bir yeri vardı. Ulemânın;
“Nizâmülmülk’ün devleti alimlerin devletiydi” denilmesi önemli bir gerçeği yansıtır. 
Bu dönem aynı zamanda mezhepler arasında da kan dökülmesine kadar varan ciddi tartışmaların da yaşandığı bir dönemdi. Üstelik bu gerilimler, farklı yapılar arasında değil, bizzat Sünni mezhepler arasında vukû buluyordu. Nizâmülmülk’ün Şâfiî olmasına rağmen bu ve benzeri olaylara karşı takındığı tavır ise ümmetin maslahatını gözeten bir devlet adamı olmasıyla açıklanabilir cinstendir. 
Nizâmülmülk, problem çıkmasını önlemek veya meydana gelen bir problemin daha da büyümesini engellemek amacıyla gerekli müdahelelerde bulunmaktan çekinmez.
Nizâmülmülk’ün Büyük Selçuklu’nun bir cihan devleti olmasında onlarca yıl süren hizmetleri, hayati önemi hâiz çalışmaları kendisinin maalesef gözden düşmesini engelleyememiş, yapılan kimi tahrikler dolayısıyla Melikşah’la aralarının açılmasına yol açmıştır. 
Kendisini vezirlikten azletme tehdidinde bulunan Melikşah’a ise o, “böyle bir durumda devletinin de yıkılacağını” söyleyerek devlet içerisindeki önemli konumunu belirtmiştir. 
Herhangi bir azl durumu gerçekleşmemiş olmakla birlikte Bâtınîler tarafından öldürülen ilk devlet adamı olan Nizâmülmülk sonrası oluşan boşluk, kendisini gerçekten de haklı çıkarmıştır.
Nizâmülmülk’ün şehit edilmesinden kısa bir süre sonra vefat eden Melikşah sonrası, uzun sürecek bir saltanat mücadelesi de başlamış oldu.

Strateji Uzmanı 
Araştırmacı Yazar 
Gökalp Şentürk