“Afrika’da bir mermi patlarsa, yankısı Washington’da duyulur.”

Sudan  sadece iç savaşlarıyla gündeme gelen bir ülke değil; aslında küresel güçlerin istihbarat ağlarını, ekonomik çıkarlarını ve jeopolitik hamlelerini sergilediği bir “gölge arenası.” Peki bu arenada kimler var, hangi yöntemleri kullanıyor ve Türkiye bu oyunda nasıl fark yaratıyor?

ABD: Çıkarın Olduğu Yerde Barış Dili

Amerika Birleşik Devletleri, Sudan’da sessiz ama derin bir strateji izliyor. Washington için Sudan üç açıdan kritik:

1. Kızıldeniz’in güvenliği – Bab el-Mendeb boğazı üzerinden küresel ticaret akışının kontrolü.
2. Terörle mücadele – El Kaide ve IŞİD gibi örgütlerin yeniden kök salmasını “engellemek”.
3. Çin ve Rusya’yı dengelemek – Afrika’daki en büyük rakipleri Pekin ve Moskova’yı Sudan’da sınırlamak.

ABD, resmi söylemde “barış ve demokrasi” vurgusu yaparken, perde arkasında istihbarat ağlarıyla ordu (SAF) ve sivil toplum kanatları üzerinden sahayı dizayn ediyor. ABD’nin en büyük kozu, uluslararası finans sistemini ve yaptırımları sopa olarak kullanabilmesi.

“Amerika’nın elindeki silah her zaman F-16 değildir;en yıkıcı silahı SWIFT sistemine erişimdir.”

İngiltere: Eski Sömürge, Yeni Hesaplar

Sudan, 1956’ya kadar İngiltere’nin kolonisi idi. Bu yüzden Londra, hâlâ Sudan’da güçlü bir istihbarat altyapısına sahip. İngiltere için Sudan:

• Nil suları üzerinden Mısır ile uyumlu politika,
• Kızıldeniz ve Afrika Boynuzu’nda kontrol,
• Yumuşak güç ile akademik ve STK ağları üzerinden nüfuz.

İngiltere, Sudan’da ABD’nin yanında hareket ediyor ama “arka kapı diplomasisi” ile BAE ve Suudi Arabistan üzerinden kendi ekonomik menfaatini de büyütüyor.

“İngiltere, Afrika’da artık toprağı yönetmiyor ama masayı kuruyor.”

İsrail: Düşman Çemberini Yarma Arayışı

İsrail için Sudan, özellikle güvenlik jeopolitiği açısından kritik. İsrail, 2020’de Abraham Anlaşmaları ile Sudan’la ilişkileri normalleştirdi. Hedefleri:

• İran’ın Kızıldeniz’deki etkinliğini sınırlamak,
• Afrika’da yeni güvenlik ağları kurmak,
• RSF ve ordu üzerinden istihbarat iş birlikleri geliştirmek.

Tel Aviv’in sahadaki yöntemi, genellikle istihbarat paylaşımı ve güvenlik eğitimi. İsrail, Sudan’ı sadece bir ülke değil, İran’a karşı “güvenlik kalkanı” olarak görüyor.

“İsrail için Sudan, Kudüs’ün sessiz ama stratejik surudur.”

Rusya: Altın ve Liman Peşinde

Rusya, Sudan’da hem SAF ile hem RSF ile ilişki kurarak “çifte oyun” oynuyor. En büyük hedefi Port Sudan’da bir askeri üs kurmak. Bu sayede Akdeniz’den Hint Okyanusu’na kadar uzanan hat üzerinde kalıcı bir varlık elde etmek istiyor.

Ayrıca Rusya, Sudan’ın altın rezervlerini paralı ”özel” silahlı gruplar üzerinden kontrol etmeye çalışıyor. Bu altınlar, Ukrayna savaşındaki finansman açığını kapatmak için Moskova’ya akıyor.

“Moskova için Sudan’daki altın, tanktan daha değerlidir.”

Çin: Petrol ve Altyapı İmparatorluğu

Çin, Sudan’ın en büyük ticaret ortağı. Pekin’in stratejisi net:

• Petrol ve enerji yatırımları,
• Yol, liman ve altyapı projeleri,
• Uzun vadeli borçlandırma ile nüfuz kazanma.

Çin, Sudan’da askeri değil, ekonomik kolonizasyon uyguluyor. 

“Silahla alınan toprak bir gün kaybedilir; borçla alınan toprak asla geri verilmez.”

BAE ve Suudi Arabistan: Paranın ve Mezhebin Politikası

• BAE, RSF’nin en büyük destekçilerinden biri. Altın ticareti, silah desteği ve paralı asker ağlarıyla Sudan’da derin bir rol oynuyor.
• Suudi Arabistan ise daha çok orduyu (SAF) destekliyor. Hem Kızıldeniz güvenliği hem de Mısır’la ortak çıkarlar Riyad’ı bu yönde şekillendiriyor.

BAE ve Suudi Arabistan arasındaki bu farklılık, Sudan sahasında “Arap dünyası içindeki rekabeti” de gösteriyor.

İran: İHA ve İdeoloji

İran, Sudan ordusuna İHA’lar veriyor. Ama asıl amacı, Kızıldeniz’de Şii eksenli bir nüfuz hattı kurmak. Yemen’deki Husilerle birlikte düşündüğümüzde, İran için Sudan stratejik bir köprü.

“İran, mermi karşılığında mezhebi satar.”

Türkiye: Gönül ile Güç Arasında

Türkiye’nin Sudan’daki politikası, diğerlerinden farklı:

Doğru Adımlar

• İnsani yardım, TİKA ve AFAD projeleriyle yumuşak güç.
• Eğitim ve kültürel bağlarla toplumun kalbine dokunma.
• Askeri teknoloji (TB2) ile denge siyaseti.

Avantajlar

• Tarihi bağ (Osmanlı mirası Suakin adası).
• Bölgedeki Müslüman halk nezdinde güven.
• Hem orduyla hem halkla ilişki kurabilme esnekliği.

“Türkiye için Sudan bir pazar değil, bir kader ortağıdır.”

Sudan’da Türkiye’nin Stratejik Fırsatı

Bugün Sudan, küresel güçlerin çıkarlarının kavga ettiği bir arena. ABD finansla, İngiltere diplomasiyle, İsrail güvenlikle, Rusya altınla, Çin altyapıyla, İran ideolojiyle sahada.

Ama Türkiye’nin farkı şu: Biz sahaya çıkarla değil, tarih ve gönül bağıyla giriyoruz. Eğer Ankara bundan sonra barış ve kalkınma kartlarını daha cesur oynarsa, Sudan’da sadece “bir oyuncu” değil, oyun kurucu olabilir.

“Jeopolitikte asıl güç, silahı ateşlemek değil; kalpleri kazanabilmektir.”

Ve Türkiye’nin Sudan’daki en büyük silahı, işte tam da budur.

Gürkan Karaçam