Erzurumluyorum/Mesut Turan

Ticaretinizde ahlâkmı kaldı?

Malumunuz son zamanlarda ülkemizde ekonomik bir sıkıntı yaşanıyor. Herkesin bu sıkıntı hakkında görüşleri var tabii ki. Gelir düzeyi ne olursa olsun vatandaş bu sıkıntıdan payına düşeni yaşıyor. 

Bu nedenle de görüş bildirmek tüm bireylerin en doğal hakkıdır. 

Saygı duyarım.

İktidar bunun küresel güçlerin bir oyunu olduğunu söylüyor. Pandemi süreciyle ilişkilendiriyor, ardından yaşadığımız büyük depremin uzantısı diyor. 

Haksız mı? 

Bilmem haklı olduğu yanlar vardır mutlaka… Muhalefet iktidarın beceriksizliği diyor. Bu sıkıntılar karşısında yetkili bazı zevatın adeta halk ile alay edercesine takındıkları tavır onlara da bunu söyleme hakkı veriyor. İşe siyasi boyuttan baktığımda tırnak içerisinde şunu söylemek istiyorum. “Devletin gelirlerini artırmak için garsonun aldığı bahşişten vergi almayı düşünen yöneticiler, Avrupa Futbol Şampiyonasına devletin kasasından masrafları karşılanmak üzere 600 küsur kişiyi (duyduğum) götürüyor. Bu ne lahana, bu ne perhiz diyesi geliyor insanın.”

Hani vatandaşın aklına sandık geliyor da; ah-vah çekiyor. Veren pişman, vermeyen pişman. Ne olacak bu işin sonu diyenlerin sayısı Maşallah her geçen gün artıyor. E ekonomik krizin sebepleri arasında peş peşe yapılan iki seçimin rolü de var deniyor. 

Sandık! İşte bu ihtimalde vatandaşı korkutuyor. Ya ekmeğimden bir dilim daha giderse…

Ha birde şu televizyon kanallarında ekonomi programları var. Üç beş ekonomist bir araya gelmiş anlaşmışlar gibi. Bugün falanca kanal yarın filanca. Haydi, dolap beygiri dön dur. Aylardır sahiplenmişler tüm kanalları. Koca koca profesörler nasıl da birbirlerine iğneleyici laflar sokuyorlar. Hele bazılarının ağzından tükürükler fırlıyor. Öyle hararetli tartışmalar yani. Ya kardeşim ya kıymetli hocalarım sizin üniversitelerde kürsünüz yok mu? (Yoksa bu kürsü işi eskilerde mi kaldı?) Hadi geçtim kürsüyü dersiniz de mi yok?

Böyle örnekleri çoğaltmak mümkün. Lafı daha fazla uzatmayayım. Ekonomidir bu. Bir gün bozulur. Bir müddet devam eder, sonra düzelir. Cumhuriyet tarihimiz bu tip iniş çıkışlarla doludur. Yaşı icabı bunları yaşayanlar ve de hatırlayanlar vardır. Ekonomik sıkıntılar bir ülkeyi yıkmaz. Ama ahlaki deformasyon devletin temellerine yerleştirilen dinamit gibidir. İşte o vakit tehlike çanları çalmaya başlar. Madem konumuz ekonomi o halde ticari ahlak üzerine birkaç söz söylemek istiyorum. 

2024 yılı içerisinde yaşadığım birkaç olayı örnek vereceğim. 

Mart ayının son günleri Türkiye Yazarlar Birliği Olağan Kurulu için Erzurum temsilcisi olarak Ankara’dayım. Kurulumuzu yaptık. O gece Ankara da kaldım. Ertesi gün uçakla döneceğim. Bu arada Ramazan ayı münasebetiyle niyetliyim. Aksilik bu ya uçağa biniş saatim tam da iftar saatine denk geldi. Uçağa yolcu alınmaya başladı. 

Ve Ankara da iftar saati. 

O esnada bir şeyler yeme şansım yok. Bari şuradan bir su alıp iftarımı yapıp uçağa öyle bineyim dedim. Vardım büfeye. Hani şu mahalle bakkalından veya marketten 1,5-2 TL ye aldığımız 0,25 ml sulardan bir tane alıp kasaya yöneldim. Fiyatını sordum. Adeta bir boya küpünden çıkmış genç ve güzel bayan 60 TL dedi. Hayretler içerisinde kaldım. Hani bilirim havalimanları, otogarlar piyasadan biraz pahalıdır. Ama 2 Lira nere, 60 Lira nere? Almaktan vazgeçtim. Genç bayandan özür dileyerek suyu aldığım yere bıraktım. Çünkü o su ile iftar etmek orucun maneviyatına ters düşerdi. İbadetime halel gelsin istemedim. 

Temmuz ayı içerisinde bu sefer yeğenimin düğünü için ailecek Konya’dayız. Mevlâna şehri Konya. Pek de severim. Manevi iklimi büyüler insanı. Buram buram tarih kokar. Türklüğün Anadolu’ya imza attığı şehirlerden biridir Konya. Konakladığımız yerden tramvaya binip Alaaddin Tepesi’nde indik. Mevlâna Caddesinden yürüyerek türbenin bulunduğu alana geldik. Türbe ziyaretini ne kadar becerebildik tartışılır ama adabınca tamamlamaya çalıştık. Sonra çocuklarım acıktıklarını söylediler. Konya denince akla etli ekmek gelir. Yürüdüğümüz esnada birkaç yerde lokanta camlarındaki yazı dikkatimi çekmişti. Etli ekmek 75-90-100 TL arasında değişiyor. Türbe civarında bir lokantaya girdik. Nezih bir yere benziyor. Öyleydi de zaten. Eşim iki çocuğum ve ben toplam 6 adet etli ekmek yedik. Kişinin yediği içtiği şeyi söylemesi çok hoş değil ama konumuz icabı anlatıyorum. Hesabı ödedim dışarı çıktık. Ödediğim rakamla birim fiyat hesabı yaptım. Ortalama 240 TL ye bir etli ekmek yemişiz. Hani turistik ve tarihi bir mekân olması cihetiyle olabilir dedim. İşin bu kısmında anormallik yok. Sıkıntıyı ertesi gün yaşadım. Yine çarşıya çıktık. Mevlâna Türbesi civarında bulunan yöresel ürünlerin satıldığı dükkânları dolaşıp ufak tefek hediyelik bir şeyler aldık. Oğlum acıktığını ve bir önceki gün etli ekmek yediğimiz yere tekrar gidelim mi dedi. Sonuç gittik. Manzara aynı, tek fark bu sefer 4 ekli etmek yedikten sonra hesabı ödedim. Yine birim fiyat hesabı yaptım. Birgün önce 240 TL ye yediğimiz etli ekmeği ertesi gün 350 TL ye yemiştik Mevlana’nın şehrinde. 

Birkaç gün önce dinlediğim bir hadise… Ulusal marketlerden birinde çalışan bir delikanlı anlatıyor. Asgari ücrete zam yapılacağı gün ellerinde fiyat etiketi makinesi ile mağazalarda beklediklerini ve hükümet tarafından açıklama yapıldıktan hemen sonra ürünlere yapılan asgari ücret zammı oranının biraz da üzerinde zam yapılarak etiketlendiğini bu nedenle tüm personelin mesaiye kaldığını söylüyor.

Kapanın götürdüğü, yapanın yanına kâr kaldığı, kısa yoldan köşeyi dönme hesaplarının aşikâr olduğu, inanç ve ahlak değerlerinin yok sayıldığı, haram helal çizgisinin ortadan kaldığı bir süreçte ekonomik sıkıntıların olması gayet normaldir.

Ticarette yaşanan bu ahlaki erozyon nedeniyle ekonomik kriz sürecinin daha fazla uzamasından ve hatta toplumu isyan noktasına taşımasından korkuyorum. Rabbim bu milleti gözü vatandaşın cebinde olan, terazisi yanlış tartan, imanı süs bitkisi niteliği taşıyan, ahlakı ve erdemi hiçe sayan ticaret erbabından korusun.